Het schrikbeeld van Bergamo
Corona heeft Duitsland minder hard getroffen, en dat doet de Duitsers twijfelen. Was de lockdown geen vergissing? Ook Dirk Kurbjuweit worstelt met vragen.
Een Duitse toppoliticus vertelde me dat hij een beetje misselijk werd van de gedachte dat als de Duitsers bang zijn, ze om een sterke staat roepen
Bergamo. Als ik met Duitse politici spreek, valt telkens weer het woord Bergamo. De beelden van overvolle ziekenhuizen en een militair konvooi met doodskisten, ze hebben in heel Europa de coronapolitiek bepaald, ook de Duitse. Dat ze levens hebben gered, staat buiten kijf. Toestanden zoals daar, moeten we voorkomen: dat was het motto van Angela Merkel en de premiers van de Duitse deelstaten. Dus hebben ze snel gereageerd met een lockdown light. Maar vandaag hoor je enkele ministerspresidenten zich hardop afvragen of het wel een goed idee was om de Duitse aanpak op Italiaanse beelden af te stemmen.
Aan het einde van deze zomer bevindt Duitsland zich in een wat ongewone situatie. Ook hier neemt het aantal infecties toe, met gemiddeld 2.000 per dag. 280.000 mensen zijn besmet geraakt, ongeveer 9.400 zijn als gevolg van corona gestorven. Dat is verschrikkelijk, maar op een bevolking van 80 miljoen niet echt veel. Daarmee komt Duitsland er in internationale vergelijkingen goed uit.
In zekere zin is dat dus een probleem voor ons. Want precies die cijfers maken dat we vrij stevig discussiëren over de vraag of het nodig was om wekenlang af te zien van persoonlijk contact, om scholen en kleuterscholen te sluiten en de economie te versmachten. Vergeleken met andere landen, die opnieuw de strijd aanbinden met een exponentiële stijging van het aantal infecties, is dat misschien een luxeprobleem. Toch rijzen er vragen.
Preventieparadox
Deels kun je de Duitse toestand verklaren door de preventieparadox. Als je goede voorzorgsmaatregelen neemt, komt het scenario waarvoor je bang bent niet uit. Beelden zoals in Bergamo waren in Duitsland nergens te zien. De vraag is maar of ze er überhaupt hadden kunnen zijn. Of het gezondheidssysteem niet helemaal anders werkt, of de woon- en gezinsomstandigheden niet anders zijn, zodat we de crisis ook zonder lockdown goed zouden zijn doorgekomen.
Was het misschien verkeerd om, onder de indruk als we waren van Italiaanse beelden, een Duits beleid te voeren dat op Chinese leest geschoeid was? China gebruikte de methode van de lockdown het eerst, een autoritaire staat. Daarmee stelde het voor bijna iedereen de norm.
De vraag of dat al dan niet een vergissing was, kunnen we niet beantwoorden, omdat we niet weten wat er zou zijn gebeurd zonder de lockdown. Maar de relatief goede Duitse cijfers maken wel dat die vraag veel geesten bezighoudt. Dat verklaart mee waarom de weerstand tegen het coronabeleid hier nogal sterk is.
In een aantal van de grootste betogingen deze zomer in Berlijn liepen meer dan 10.000 mensen (DS 3 augustus). Het was een merkwaardige mix van rechts-radicalen, antivaxxers met één voet in het groene gedachtegoed, bezorgde ouders die vrezen voor de schoolcarrière van hun kinderen, complotdenkers, en zogenaamde ‘alu-hoedjes’, die bijvoorbeeld geloven dat Bill Gates het virus heeft uitgevonden. Enkele honderden, voornamelijk rechtsradicalen, slaagden erin de trappen van de Reichstag te bestormen. Omdat het Duitse parlement er zetelt, werd dat als een aanval op de democratie gezien. De verontwaardiging van de progressieve meerderheid was groot.
En als er geen oversterfte is?
In maart en april had diezelfde progressieve meerderheid zonder morren aanvaard dat de Duitse democratie aanzienlijk werd ingeperkt. De vrijheid van vergadering gold niet meer en een nieuwe wet ter bescherming tegen infecties, met sterke toegangsrechten voor de staat, kreeg in het parlement weinig tegenstemmen.
Vandaag kijken politici van de FDP en de Groenen daar met enige wroeging op terug. Beide partijen zitten in de oppositie en komen graag op voor burgerrechten. ‘We hadden ons toen meer moeten laten horen’, het is een zin die in hun middens vaak te horen is. Onthutst door de beelden van Bergamo hebben ze hun waarden laten vallen, net als veel anderen. Zelfs in de CDU wordt eraan getwijfeld of ze met de lockdown niet overdreven hebben.
Niettemin zijn ze hier bang voor: dat er tegen het jaareinde geen oversterfte zal zijn, wat zou betekenen dat er in 2020 niet significant meer mensen gestorven zullen zijn dan in de voorgaande jaren. Dat zit er in Duitsland namelijk nog altijd in. Op zich zou dat uiteraard een goed scenario zijn, maar het zal wel de twijfels doen toenemen, vooral bij de mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt, die inkomsten hebben verloren of van wie de kinderen door de sluitingen van de scholen in de problemen zijn geraakt.
Alsof-houding
Tot nu toe is de instemming met het coronabeleid verrassend hoog. Zestig procent van de Duitsers vindt de maatregelen gepast, bijna 30 procent vindt ze zelfs te laks. Voor amper tien procent gaan ze te ver. Ook dat roept vragen op. Een Duitse toppoliticus vertelde me dat hij een beetje misselijk werd van de gedachte dat als de Duitsers bang zijn, ze om een sterke staat roepen.
Wie in de peilingen goed scoort, is de Beierse minister-president Markus Söder. Hij pakt de crisis eerder autoritair aan en kondigt hardere maatregelen aan dan anderen. De lossere aanpak van Armin Laschet daarentegen, de minister-president van Noordrijn-Westfalen, heeft hem tot dusver niet veel opgeleverd. Is dat nu de Duitse gezagstrouw, die in Duitsland en Europa al veel schade heeft aangericht? En draagt ze ertoe bij dat we goed standhouden in de pandemie, omdat veel mensen zich aan de voorgeschreven maatregelen houden door maskers te dragen en afstand te houden?
Ook die vragen zijn moeilijk te beantwoorden. Er is zo ontzettend veel gaande, en ook in Duitsland kan het virus nog altijd met hernieuwde kracht opflakkeren. Ik kan hier alleen maar een tussenstand beschrijven, een momentopname die nog steeds onduidelijk en tegenstrijdig is. Zo ziet het er ook in mezelf uit. Ik weet niet of de toonaangevende virologen met hun waarschuwingen gelijk hebben. Ik weet niet of het Duitse beleid het juiste is. Daarom heb ik besloten om een alsofhouding aan te nemen. Ik doe alsof de virologen gelijk hebben, alsof de overheidsmaatregelen juist zijn en ik hou me eraan. Dirk Kurbjuweit leidt de Berlijnse redactie van het Duitse weekblad Der Spiegel. In ‘Ganz unten’ schrijft hij maandelijks over Duitsland.