Duizenden dode zeedieren, surfers met oogletsels
Wat is er aan de hand in Poetins paradijs?
Op het schiereiland Kamtsjatka, NATUURRAMP Vladimir Poetins lievelingsplek, spoelen duizenden zeedieren dood aan en lopen surfers oogletsels op. De verdachten: raketvloeistof, een lekkende nucleaire onderzeeër óf olie van een vrachtschip. ‘Moet hier echt een dode orka aanspoelen voor we iets doen?’
‘De golven waren geel, de smaak van het water was ongewoon bitter. Pas toen ik enkele uren gesurft had, besefte ik dat mijn ogen maar niet wilden ophouden met branden en dat ik keelpijn had.’ Alexander Morozov sloeg alarm op sociale media, samen met enkele andere Russen die de afgelopen weken op het schiereiland Kamtsjatka gingen surfen.
Minstens negen surfers die aan het toeristische Chalaktyrski-strand de golven probeerden te bedwingen, onder wie één kind, kregen na sterk verminderd zicht van hun arts te horen dat ze brandwonden op het hoornvlies hadden opgelopen. ‘Toen ik terugging om te kijken wat er mis is met het water, zag ik dat er een massa dode zeedieren was aangespoeld’, zegt Morozov via Instagram-chat aan onze redactie. ‘Zeeegels, octopussen, zeesterren, schelpen ... Het leek alsof de zee, die nog harder stonk dan tevoren, alles had uitgespuwd.’
Tientallen filmpjes en foto’s van de lokale bevolking en de bevindingen van de Russische overheidsdienst voor Milieu onderschrijven de getuigenis van de surfer: in enkele dagen tijd zijn langs het kilometerslange Chalaktyrski-strand duizenden kleine zeedieren aangespoeld, enkele grote octopussen en minstens één zeehond. Op satellietbeelden van Greenpeace Rusland is een sterke vervuiling te zien, die het sterkst lijkt te zijn vlak naast de kustlijn. De milieuorganisatie nam ook stalen van het water en stelde vast dat er vier keer meer petroleum en 2,5 keer meer fenol in zit dan gewoonlijk.
In blote bast
Wat is er aan de hand met het gebied dat president Vladimir Poetin de ‘mooiste plek op aarde’ vindt en dat bekendstaat om zijn unieke fauna en flora, waar kamtsjatkaberen van op de rotsen met hun poten naar zalmen graaien, zeldzame klifvogels natuurfotografen van over de hele wereld lokken, larghazeehonden, bandrobben en pelsrobben regelmatig in grote kolonies vertoeven en Poetin zich graag met ontblote bast laat fotograferen terwijl hij vist en jaagt?
De verklaringen van de vervuiling zijn op zijn zachtst uitgedrukt sterk uiteenlopend, terwijl er nog geen sluitend antwoord is. De Russische overheid liet aanvankelijk bij het persagentschap Ria Novosti optekenen dat er nauwelijks problemen waren. Op televisie kregen Russen kraakschone stukken strand te zien. Maar dat pikte de lokale gouverneur, Vladimir Solodov, niet. Die eiste dat er een onderzoek kwam, met onafhankelijke deskundigen, en kreeg dat ook. Enkele dagen later communiceerden de overheidsdiensten dat de oorzaak van de vervuiling gevonden was: ‘Het gaat om een olievlek van een of meerdere commerciële schepen die aardolieproducten lozen in zee.’
Tabellen met lege vakjes
Met die officiële verklaring is Vladimir Burkanov, die al dertig jaar de ecosystemen op en rond het schiereiland bestudeert aan het Kamtsjatka-Instituut voor Geografie, het fundamenteel oneens. ‘Zulke desastreuze vervuilingen kunnen niet veroorzaakt worden door enkele schepen. Ook niet door veel schepen’, zegt hij. ‘De waarden die in het water gemeten zijn, komen overeen met het lekken van raketvloeistof vanuit een geheime militaire basis, tien kilometer verderop.’
Daarmee doelt Burkanov op een van de verschillende oefenterreinen van het Russische leger op het schiereiland, die waterlopen hebben naar de baai met het Chalaktyrski-strand. De geheime basissen – waarvan iedereen de locaties wel kent maar waarvan niemand precies weet wat er alle
maal in het schild wordt gevoerd – hebben al meer dan vijftig jaar twee hoofdfuncties: het uittesten van nieuwe militaire operaties en gevechtssystemen en de opslag van – intussen meer dan honderd ton – gevaarlijke stoffen, voornamelijk pesticiden en chemicaliën.
Aan een van die basissen liggen niet alleen nieuwe onderzeeërs voor militaire oefeningen, maar ook enkele nucleaire duikboten die in onbruik zijn geraakt. Die lekken al sinds de jaren negentig zuinig maar zeker, wat in de jaren 2000 tot zoveel frustraties leidde bij de lokale bevolking en gouverneurs, dat de overheid zich engageerde om meer stalen te nemen en het lekken te stoppen.
De onafhankelijke Russische krant Novaja Gazeta vond overheidsrapporten terug, maar moest vaststellen dat de tabellen met metingen her en der lege vakjes hebben. De eindsom van de ingevulde waarden is steeds perfect of licht afwijkend. In de rapporten, die onze redactie via Novaja Gazeta kon inkijken, zijn beschrijvingen terug te vinden van de ‘aanvankelijk zorgwekkende toestand die stilaan maar zeker verbetert’ en waarvoor uiteindelijk ‘geen verdere actie nodig is’.
Achtertuin van Sovjet-stort
Of het om raketvloeistof of om een nucleair lek gaat, zal verder onderzoek moeten uitwijzen. Gedumpte aardolie lijkt alvast geen valabele piste meer, nu wetenschappers en duikers zondag hebben vastgesteld dat nagenoeg alle kleine vissen en schelmen pen dood zijn tot op honderd meter diepte. Niet alleen de kustlijn is getroffen: de vervuiling zit diep in de oceaan.
‘Some shit definitely happened’, kreeg Yan Verschueren, voorzitter van WWF Vlaanderen, maandag per sms te horen van het logistieke team waarmee hij regelmatig samenwerkt wanneer hij voor het reisbureau Asteria Expeditions (Brugge) als begeleider naar Kamtsjatka afzakt. ‘Dit is zeer schadelijk voor het ecosysteem aangezien krabben, zeehonden enzovoort leven van een dieet van die kleine visjes en schelpen’, aldus Verschueren. ‘Grotere dieren zoals orka’s eten op hun beurt zeehonden en inktvissen. De hele keten dreigt zo stil te vallen. En we mogen niet speculeren, maar als het zuurstofgehalte in het water dusdanig afneemt dat de grotere vissen zoals zalhun weg niet meer naar hier vinden, dan hebben ook de beren een probleem. We spreken van een ecologische ramp.’
Een ranger die in de buurt van het Koerilenmeer woont, waar de kamtsjatkaberen hun zalm vangen, wil weinig zeggen aan de telefoon, omdat de overheid hem al aangemaand heeft om ‘zijn mond te houden na een gesprek met een Engelstalige krant’. ‘De beren zijn hier nog gelukkig en ik ook, mevrouw. Kan ik misschien uw nummer noteren? Voor wanneer de beren over enkele maanden verhongeren. Dan heb ik misschien wel de moed om openlijk te praten.’
Ook een uitbaatster van een van de zaken aan het getroffen strand wil niet met naam en toenaam in de krant, ‘zelfs geen Belgische, men heeft ons dat verboden’. Haar kan het ‘geen barst schelen’ wat de oorzaak is, zegt ze. ‘Ik woon al zo lang in de achtertuin van dit Sovjet-stort, dat ik vergeten ben hoe het is om naar niet-vervuilde natuur te kijken. Maar dit heb ik echt nog nooit gezien. Het enige wat ik wil zeggen is: mensen, onderneem actie! Ik heb de brandende ogen van dat surfende kind uitgespoeld. Nu hoor ik dat het misschien nooit meer helemaal goed kan zien. Wat is dat hier toch? Moet er dan echt een dode orka aanspoelen voor we iets doen?’
4,5 keer België opgebrand
Of de overheid ditmaal wel daadkrachtig zal ingrijpen, is twijfelachtig als je naar de recente geschiedenis kijkt. Het ministerie van Milieu liet weten dat het olievlekscenario voor hen de enige verklaring is. Daarmee wordt allicht opnieuw een omvangrijke ecologische ramp nauwelijks opgevolgd.
Begin juni lekte nog 20.000 ton dieselolie uit een versleten opslagtank in de Noord-Russische stad Norilsk (DS 5 juni). Hoewel Poetin de federale noodsituatie afkondigde en er – naar Russische normen – relatief transparant werd gecommuniceerd door de overheid, werd het probleem slechts langzaam en fragmentarisch aangepakt. Recente rapporten over de gevolgen van het lek geeft de overheid bovendien niet vrij, al gaf ze tegenover de krant Novaja Gazeta wel toe dat ‘ze er zijn’.
Een nog donkerde bladzijde in de recente ecologische geschiedenis van het land zijn de bosbranden in West-Siberië. Die hebben inmiddels ongeveer 4,5 keer de oppervlakte van België vernietigd. Ze worden geblust, maar de directe, menselijke oorzaak wordt niet aangepakt (onder meer rangers die op eigen houtje stukken bos willen platbranden om bosbranden te voorkomen en Russen die hun sigaret uit het raam van de auto gooien).
Recent ontdekten onderzoekers dat de veenbranden bovendien kunnen ‘overwinteren’ en zo in de zomer spontaan weer kunnen beginnen, omdat de temperaturen in het gebied stijgen door de klimaatopwarming. Toch worden er geen extra maatregelen genomen. De burgemeester van Novosibirsk reageert verbaasd op onze vraag. ‘Er is hier bijna geen brand nu. En geen brand nu, dat is geen probleem nu. Volgende zomer zien we wel. Dag.’
‘Ik heb de brandende ogen van dat surfende kind uitgespoeld. Nu hoor ik dat het misschien nooit meer goed kan zien. Dit heb ik nog nooit gezien. Onderneem actie!’
Uitbaatster van zaak aan getroffen strand