De horror van dementie
Een Australisch debuut speelt met horrorelementen om het te hebben over het grootste monster: dementie. ‘Dat is oma niet meer.’
¨¨¨¨è
Als een horrorfilm van dertien in een dozijn begint Relic met knipperende kerstlichtjes, een spookhuis midden in donkere dennenbossen en krakende trappen. Gaandeweg wordt duidelijk dat deze film gaat over een horror die helaas voor veel mensen vroeg of laat al te echt wordt: de horror van dementie.
Hollywoodacteur Jake Gyllenhaal is een van de producenten achter dit beloftevolle regiedebuut van de Australische Natalie Erika James. Ook de gebroeders Russo, bekend als regisseurs van superheldenfilms, schaarden zich achter haar. Maar genoeg over de mannen in de schaduw, want voorts is dit een film van een vrouwelijke regisseur, met alleen vrouwelijke personages (op een politieagent na, betweter).
Bij aanvang van Relic is oma Edna spoorloos verdwenen. Haar dochter Kay (de Engelse actrice Emily Mortimer) is ervan overtuigd dat ze in een vlaag van dementie op wandel is gegaan. In afwachting van haar terugkeer trekt ze met kleindochter Sam in Edna’s verlaten villa in. Het is een spookhuis uit de boekjes, vol nare geluiden en zwarte schimmel die een eigen leven begint te leiden.
Wanneer Edna terugkeert, is het de vraag wie van de drie het angstaanjagendst is. Voor Edna komen die twee plotse indringers bedreigend over: willen ze haar opsluiten in een bejaardentehuis? Andere momenten lijkt Edna een levende dode. Wanneer het tot een confrontatie komt, roept de dochter naar haar moeder: ‘Dat is oma niet meer!’
Het is een formule die familieleden van dementerenden gebruiken als een bezwering van hun angsten en een vorm van troost: dit is oma niet meer, ze is nu bezeten door de duivel die dementie heet.
In de eerste plaats is dementie horror voor de persoon die eraan lijdt. Verdwalen in je eigen huis, achtervolgd worden door monsterlijke figuren, luidop praten tegen mensen uit je herinnering, je eigen dochter niet meer herkennen: dementie is soms teleurstellend clichématige horror. Deze film speelt met de dubbelzinnigheid daarvan.
Edna wordt zo sterk vertolkt door Robyn Nevin – een Australische theateractrice met een lange, rijke carrière – dat je alleen maar kan betreuren dat zij er zelf niet iets meer aan te pas kwam. De dreiging die van haar uitgaat, heeft veel te maken met onvoorspelbaarheid. Gedurende de hele film ben je niet helemaal zeker waar het gevaar vandaan zal komen. Zijn de boze geesten in haar hoofd echt, of is het vooral zij die het keukenmes wel eens verkeerd zou kunnen gebruiken? Gebeurt alles alleen in het hoofd van Edna of zien en horen de anderen het ook?
Dat is een weinig zinvolle manier om met fictie om te gaan, net zoals het onderscheid irrelevant is voor de persoon met dementie – maar in zekere zin ook voor de omstaanders, die gedwongen worden om mee te stappen in de verbeelding, hoe wazig ook. Zo kijkt Kay echt onder Edna’s bed om haar gerust te stellen dat er geen monster schuilgaat.
Schrikwekkende soundtrack Relic is een film die je af en toe op een heel basaal niveau de stuipen op het lijf jaagt, met afschuwelijke beelden en een geluidsband die de muizen van zolder zou jagen (componist Brian Reitzell is de vaste muziekleverancier van Sofia Coppola). Maar wat pas echt onder de huid kruipt, is wat het betekent om ouder te worden en de mensen van wie je houdt, te zien aftakelen.
Het monster is echt: het heet dementie en tast als een schimmel alles aan waar het mee in aanraking komt. Voor alle drie de vrouwen wordt het huis almaar kleiner, almaar benauwender, tot er geen zuurstof meer overblijft. De ergste horror speelt zich niet op het scherm af.
De hele film lang ben je niet helemaal zeker waar het gevaar vandaan zal komen