De Vlaming is verknocht aan zijn dt-regel

De resultaten van het dictee De Schrijfwijzen zijn hoopgevend: uw spellingkennis is voortreffelijk. Jongere generaties spellen het best. En de dt-regel? Die mag zich een ticket naar de eeuwigheid kopen. Want u bent eraan verknocht.

Het krassen van pennen op papier in een verder sacrale stilte. Inkt die als een kobaltblauw beekje uit pennen vloeit. De aantrekkingskracht van een wereld opgedeeld in juist en fout, glanzend van binariteit. We hebben het hier over dictees. Feit is dat die ons, mensen, in eenzelfde soort van tweevoud verdelen: zij die ze haten, en zij die er elke dag voor of na de zonnegroet eentje zouden kunnen doen.

Om die laatsten een pleziertje te gunnen, maar meer nog ter gelegenheid van de Week van het Nederlands, vergastte

De Standaard u deze week samen met Radio 1 en de vzw Creatief Schrijven op een onlinedictee. Dat was een warmmaker voor De Schrijfwijzen – Het Groot Dictee Heruitgevonden, dat vanavond plaatsvindt in de bibliotheken.

8.470 mensen voltooiden dat onlinedictee al. Dat schoeiden we dit jaar opzettelijk op gewonemensenleest. Plezant moest het zijn. Én we wilden peilen naar uw basiskennis spelling. En kijk, de uitkomst blinkt van goednieuwzigheid: uw spellingkennis is voortreffelijk! (zie grafiek) Minder dan 1 procent van de deelnemers blijkt een mager ‘spelkonijn’ (zij haalden 0-25 op 100 procent) te zijn, 16 procent behoort tot de categorie der ‘schrijfschapen’ (26-50 procent), 49 procent is een ‘dicteetijger’ (51-75 procent) en voorwaar 34 procent blijkt een ‘schrijfwijze’ (76-100 procent). Opgeteld slaagde dus niet minder dan 83 procent van de deelnemers voor het dictee. Gemiddeld behaalde u 69 procent. Dat gold zonder onderscheid voor alle provincies, én voor beide geslachten. Opmerkelijk: de jongere generaties (twintigers tot veertigers) deden het met een gemiddelde score van 72 procent zelfs iets beter.

Tweedehandssites

‘Je moet er natuurlijk rekening mee houden dat aan deze enquête vooral taalminnende Vlamingen deelnamen, maar deze resultaten stemmen hoopvol. Bekijk je dit, dan is er absoluut geen reden tot cultuurpessimisme’, zegt Freek Van de Velde, die taalkunde doceert aan de KU Leuven. ‘Het verbaasde me wel een beetje, want zelf heb ik het gevoel – niet wetenschappelijk onderbouwd – dat de examens van mijn studenten nu ietsjes slechter gespeld zijn dan zo’n vijftien jaar geleden. Ze schrijven vaker spaties waar er geen moeten staan, zoals in communicatie manager, wellicht onder invloed van het Engels.’

‘Ook ik heb er geen harde bewijzen voor, maar er is mogelijk een lichte achteruitgang’, zegt Johan De Caluwe, taalkundige aan de UGent. ‘Het kan er mee te maken hebben dat we veel meer informele schrijfsels lezen dan vroeger. Op sociale media, tweedehandssites, in reviews bij producten … daar bulkt het van de foute spellingbeelden. Op de duur hebben mensen geen idee meer van wat juiste spelling is.’

We legden de deelnemers aan het dictee ook een opiniepeiling voor. Dat we veel meer slordigheden onder ogen krijgen door al dat informele geschrijf, kan mee verklaren waarom ze daarin blijk geven van een zeker taalpessimisme: liefst 70 procent vindt dat de zorg voor spelling vandaag te wensen overlaat.

Ook op andere vlakken zet de Vlaming de hakken in het zand rond onze spelling: bijna iedereen (98 procent) is het oneens met de stelling dat correct spellen niet nodig is, ‘zolang we elkaar maar verstaan’, 87 procent vindt dat correct spellen belangrijker is dan een goed geformuleerde tekst, 75 procent vindt dat correct spellen een vorm van respect is voor je lezer. En laatst maar absoluut niet het minst: 80 procent is voor het behoud van de dt-regel – of, zoals leerkracht Bart Aerts ons mailde, de ‘t-regel’ – ‘alsof dt een uitgang is, dat is het natuurlijk niet’.

Wat dt met worst gemeen heeft

‘De dt-regel is ingevoerd in 18de eeuw, onder meer doordat er door de invoering van de boekdrukkunst een grotere nood was aan systematiek’, vertelt Van de Velde. ‘Onze spelling is toen een echte “lezersspelling” geworden. In de middeleeuwen schreven we paart of peert met een t en paarden met een d. Door consistenter te spellen, zoals paard-paarden tweemaal met d, zijn we het comfort van de lezer gaan verhogen, maar niet dat van de schrijver. De dt-regel is daar de doorgeslagen slinger van.’

Van de Velde acht de kans klein dat de dt-regel snel op de schop gaat. ‘Eenmaal zo’n systeem van kracht is, krijg je het er moeilijk uit. Wie grootgebracht is met worst, eet later ook graag worst. Bovendien is het tegenwoordig, ook ruimer in onze maatschappij, erg moeilijk geworden om nog grote werkzaamheden teweeg te brengen. Iedereen doet over alles zijn zegje. Al zullen er altijd wel mensen zijn die uit pure balorigheid de regel naast zich neerleggen.’

Een knuppel in het hoenderhok: is wie vaak dt-fouten of andere taalfouten maakt minder intelligent? 52 procent van de Vlamingen vindt van wel, blijkt uit onze peiling. ‘Maar die redenering houdt moeilijk stand’, aldus Van de Velde. ‘Onderzoek wees weliswaar uit dat wie veel leest, beter spelt. Maar wie veel leest, komt bijvoorbeeld ook vaker het woord wordt met -dt tegen dan word, met -d. Gevoed door dat schriftbeeld in zijn geheugen zal die persoon al eens wordt schrijven waar er word hoort te staan. Maar of die daarom dommer is? Heel soms kom je het wel eens tegen, een spellingvorm als werkdt. Op dat moment weet je dat je te maken hebt met mensen die minder lezen, en die eerder laaggeschoold zijn.’

Circus van rariteiten

We vroegen u ten slotte ook hoe moeilijk u onze spelling vindt. Ook daar bent u voorzichtig: 61 procent vindt onze spelling moeilijk. Blijft het feit dat u allen het wél goed deed in ons dictee. ‘Als je niet met leenwoorden begint te goochelen, is onze spelling helemaal niet zo moeilijk’, zegt Stef Croon, taaladviseur bij het Team Taaladvies van de Vlaamse Overheid. ‘Spellingwedstrijden als Het Groot Dictee hebben het dictee afstotelijk gemaakt. Jarenlang is in een chique omgeving in Den Haag, in primetime op televisie propaganda gevoerd tegen onze spelling, door een circus van rariteiten op te voeren. Indirect was de boodschap altijd: onze spelling is niet weggelegd voor gewone mensen.’

‘Al die exotische woorden, entr’acte, logorroe, de Hoekse en Kabeljauwse twisten … dat zijn allemaal quizvragen die je uit je hoofd moet leren. Hoe vaak hoef je die woorden te schrijven in het echte leven? Zulke dicteewoorden zeggen niets over iemands werkelijke spellingvaardigheid.’

‘Jarenlang is in een chique omgeving in Den Haag in primetime op televisie propaganda gevoerd tegen onze spelling’

Stef Croon Taaladviseur Team Taaladvies Vlaamse Overheid

Doe vanavond om 20 uur mee met het dictee De Schrijfwijzen in een bib in uw buurt, of op standaard.be/livedictee. Oefenen kunt u nog op standaard.be/dictee.