Kan Groen het regeringstrauma van 2003 eindelijk wegspoelen?
Om ‘het meest groene regeerakkoord ooit’ in 2024 te verzilveren in electoraal succes, zal Groen nog verschillende obstakels moeten overwinnen.
‘Waarom zou een nieuwe regeringsdeelname niet op eenzelfde catastrofe uitdraaien als in 2003?’ Het is midden mei 2019, volle verkiezingscampagne, en Groen-voorzitter Meyrem Almaci krijgt de vraag tijdens een ‘Meetup’ in Genk van een iets oudere man. Het debacle van 2003 laat nog altijd een trauma na.
Na de verkiezingsoverwinning in 1999 treedt Agalev, de voorganger van Groen, toe tot de regering-Verhofstadt I. De dioxinecrisis leverde de partij heel wat nieuwe kiezers op. Magda Aelvoet wordt vicepremier en minister van Volksgezondheid, Leefmilieu en Consumentenzaken. Eddy Boutmans mag zich als staatssecretaris over Ontwikkelingssamenwerking ontfermen. Maar de regeringsdeelname wordt een lijdensweg. Die mondt uit in het ontslag van Aelvoet, nadat ze in de kern mee een wapenlevering aan Nepal heeft goedgekeurd, en gewetensproblemen heeft gekregen. In de daaropvolgende verkiezingen wordt Agalev van de kaart geveegd. De partij haalt niet eens de kiesdrempel en verdwijnt uit het federale parlement.
‘Tinne moet uitgroeien tot onze madame hernieuwbare energie, niet tot madame kernuitstap’ Politiek directeur Groen
Bogdan Vanden Berghe
Jos Geysels zich. ‘Van die regering ging een ongelofelijke schwung uit.’ Ook de aanwijzing van de groene ministers gebeurde zonder noemenswaardige problemen. ‘De partijkopstukken hadden daarover voordien al afspraken gemaakt, waardoor de politieke raad geen keuze meer moest maken, maar alleen zijn fiat moest geven’, zegt Aelvoet.
Bij Groen heerst de basisdemocratie. Alle belangrijke beslissingen – zoals de ministerskeuze, maar ook de grote politieke lijnen – worden genomen door een verkozen groep van zo’n vijftig vrijwilligers uit de verschillende provincies. Zij vormen het interne parlement dat de leden vertegenwoordigt. Die vijftig kozen anderhalve week geleden na een erg woelige nacht Petra De Sutter en niet Kristof Calvo als vicepremier. Het beeld van een verdeelde partij zal Groen blijven achtervolgen zolang Calvo en Almaci niet samen een streep trekken onder de benoemingssaga. Met het duo De Sutter en minister van Energie Tinne Van der Straeten verbreedt Groen wel meteen het scala aan kopstukken, een van de zestien werven die voor de komende jaren op stapel staan.
‘Die basisdemocratie is een heel mooi principe, maar maakt de partij organisatorisch erg complex en leidt soms tot eindeloze discussies om een standpunt te bepalen’, zegt iemand die de partij van binnenuit erg goed kent. ‘Bij Groen lopen heel wat ideologische en persoonlijke lijnen door elkaar. Er zijn groen-groenen, blauw-groenen, rood-groenen en zelfs geel-groenen. Door toepassing van die basisdemocratie worden die verschillen telkens op scherp gesteld.’
‘Het wordt een uitdaging om de basisdemocratie – die voor onze partij terecht erg belangrijk is – te koppelen aan snelheid en efficiëntie’, erkent politiek directeur Bogdan Vanden Berghe. ‘Als ik iets geleerd heb tijdens de onderhandelingen, dan dat je als partij soms erg snel moet schakelen. Dat vraag leiderschap en proactief handelen.’
‘Ik verwacht een mandaat waarbij ik snel kan beslissen binnen een bepaald kader’, zegt De Sutter. ‘Daarnaast zal ik continu contact houden met de fractie en onderhoud ik een directe en korte lijn met het partijbestuur en de politieke raad. Kort op de bal spelen zal geen probleem vormen.’
2. Gebrekkige bestuurservaring wegwerken
‘We vertrekken met wat achterstand’, moet Vanden Berghe toegeven. ‘De eerste maanden moet er een inhaaloperatie gebeuren. Erg is dat niet. We hebben tijd, de realisaties moeten er in 2024 liggen.’ Achttien jaar federaal in de oppositie laat sporen na. Wie regeert, heeft automatisch – al was het al maar via de benoeming van gelijkgezinden – tentakels in alle mogelijke overheidsinstellingen. Ze hebben jaren gehad om een sterk kabinet uit te bouwen en teren op een uitgebreid netwerk om nieuwe medewerkers aan te trekken. Ook nu keren bij verschillende partijen de uitgezonden zonen en dochters terug naar het kabinet.
Voor energieminister Tinne Van der Straeten is die achterstand relatief. Als absolute specialist in haar domein – in een vorig leven ook nog als advocaat – beschikt ze over een ruim netwerk. Bij de onderhandelingen over het energieluik liet ze zich al omringen door mensen uit haar netwerk, van wie verscheidene wellicht de overstap zullen maken naar het kabinet. De kabinetschef die Van der Straeten op het oog heeft, is er nog niet uit of zij de overstap naar de politiek wil maken.
Voor voormalig Europarlementslid De Sutter is de uitbouw van het kabinet minder vanzelfsprekend. Ze slaagde er alvast in om Kurt Van Raemdonck aan te trekken als kabinetschef voor haar bevoegdheden Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven.
Petra De Sutter
Een functie die hij ook al bekleedde bij voormalige CD&V-minister Inge Vervotte. Nadien was hij hr-directeur bij de FOD Financiën en tot voor kort bij Skeyes.
Els Van Weert – in een vorig leven staatssecretaris voor Spirit – moet dan weer als kabinetschef algemeen beleid mee waken over de partijlijn in de regering. De kabinetschefs bereiden het wekelijkse kernkabinet voor en maken de deals die achteraf politiek worden afgeklopt. Het zal vechten zijn voor een plaatsje tussen ervaren rotten als Eddy Peeters (CD&V), Gérald Duffy (MR) en Inti Ghysels (SP.A).
Om de groene slagkracht te vergroten wordt overwogen de vicekabinetten van Ecolo-vicepremier Georges Gilkinet en van De Sutter te poolen. ‘We spreken toch altijd met één stem in de regering.’ Groen en Ecolo vormen ook één fractie in het federale parlement.
3. Scoren met weinig sexy bevoegdheden
Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven zijn niet meteen twee bevoegdheden waarmee bij de kiezer wordt gescoord. Dat Groen als kleinste partij naast Energie niet nog een fors pakket kon versieren, is logisch. Maar in de partij werd toch stilletjes gehoopt op het sexyer Consumentenzaken en/of Digitalisering.
Ambtenarenzaken is een vergiftigd geschenk. Om de (sociale) rekeningen te laten betalen, rekent de regering op een besparing van 600 miljoen in de administratie. Geen sinecure. Dat bewees het mislukte redesign van Steven Vandeput in de regering-Michel al. ‘Ook in dit domein wemelt van de kansen’, zegt De Sutter. ‘We kunnen bewijzen dat groenen meer zijn dan dromers op hun eiland.’ De Sutter ziet in een verdere digitalisering en het toegenomen thuiswerk alvast pistes om te besparen. Al was het maar omdat er minder kantoorruimte nodig is. Daarnaast wil ze bij openbare aanbestedingen, waarvan ze de regels kan bepalen, duurzaamheid zwaarder laten wegen.
Ook hopen de groenen dat de federale investeringsmaatschappij FPIM – minstens gedeeltelijk – als overheidsbedrijf onder hun voogdij komt. De FPIM krijgt een belangrijke rol in het investeringspact van de nieuwe regering, met daarin heel wat groene investeringen, maar het is nog niet uitgemaakt wie voor de maatschappij politiek verantwoordelijk wordt. Bij Groen wordt wel eens de vergelijking gemaakt met Alexander De Croo, die behalve zijn vicepremierschap lang slechts een paar kleine bevoegdheden had. ‘En zie waar hij nu staat.’
Energie is Groen en Van der Straeten op het lijf geschreven. Maar ook die bevoegdheid is niet zonder risico. Wat als Van der Straeten er niet in slaagt om de kernuitstap tegen 2025 te realiseren? ‘Tinne moet uitgroeien tot onze madame hernieuwbare energie, niet tot madame kernuitstap’, zegt Vanden Berghe. ‘Met Tinne als minister is voor iedereen duidelijk dat deze regering resoluut voor hernieuwbare energie gaat. De kernuitstap in 2025 is uitdrukkelijk het uitgangspunt. Daarnaast hebben wij zelf mee gepleit voor de brandtrap in het regeerakkoord, mocht er toch een kink in de kabel komen. Dat is verantwoord Groen.’
Met Klimaat (Zakia Khattabi), Mobiliteit (Georges Gilkinet) en Energie (Van der Straeten) heeft de groene familie alle groene departementen in handen. Elke overwinning van Khattabi zal ook in Vlaanderen door Groen geclaimd worden en omgekeerd.
4. Mannetje staan tegenover paars blok
Ondanks de extra hefboom die Ecolo biedt, zal het voor Groen een hele uitdaging blijven om zijn plaats als kleinste partij op te eisen. Socialisten en liberalen waren de architecten van deze regering en die paarse motor draaide de voorbije dagen verder op volle toeren. Premier De Croo pakte samen met SP.A-vicepremier en minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke meteen stevig het coronabeleid in handen. Groen wil bewijzen dat groen en sociaal beleid hand in hand gaan – de partij heeft tijdens de onderhandelingen ook hard gestreden voor de sociale beloftes – maar alle sociale departementen zitten bij de socialisten.
‘Ik mag hopen dat we niet vervallen in territoriale reflexen en alles collegiaal op onze hoed kunnen steken’, zegt De Sutter. ‘Als we erin slagen om de CO2-uitstoot te verminderen met 55 procent is dat een verwezenlijking van de hele regering. Hetzelfde geldt voor de sociale agenda. Ik denk dat iedereen het daarover eens is.’
‘Wij hebben destijds te defensief gereageerd op de aanvallen tegen ons als kleinste partij’, zegt Jos Geysels. ‘De herverkaveling van het politieke landschap stond toen hoog op de agenda, waarbij de socialisten ons wilden opeten. Dat is vandaag anders. Ook de krachtverhoudingen tussen de regeringspartijen zijn anders. Het zijn, op de PS na, vandaag allemaal kleine partijen.’
‘Mijn voornaamste lessen? Let goed op de hoofdlijnen en verlies u niet in de details. En laat u als partij niet opslokken door wat onder die kaasstolp, die de Wetstraat toch is, gebeurt. Ik ben daar te veel mee bezig geweest en heb te weinig naar de kiezers gekeken.’
‘Als we erin slagen de CO2-uitstoot te verminderen met 55 procent, is dat een verwezenlijking van de hele regering’ Vicepremier Groen