Europese top over toekomst toerisme Anna Pollock: ‘Ons model is nog steeds dat van de lopende band’
Op een Europese Conventie bezinnen beleidsmakers en sector zich vandaag over het toerisme van morgen. Straks opnieuw reizen als voorheen is geen optie, zegt Anna Pollock, toeristisch stratege. ‘We hebben nu de kans om een nieuw model te ontwikkelen dat bestemmingen niet uitzuigt, maar doet bloeien.’
Pollock stichtte haar bedrijf, Conscious Travel, in 2009. Als consulente met veertig jaar expertise was ze tot het besef gekomen dat het model van een almaar groeiende reissector onhoudbaar was. Haar uitgangspunt: zolang we toerisme zien als een consumptiemachine, zullen de negatieve gevolgen toenemen. En dus zocht ze naar nieuwe, duurzamere vormen van reizen.
De coronacrisis zet de nood aan verandering op scherp, zegt ze. ‘Ik was in NieuwZeeland voor een aantal lezingen toen de crisis uitbrak. Mijn vluchten werden afgelast en ik had tot eind april de tijd om na te denken. Voor mij is sars-Cov-2 een alarmsignaal van de natuur, maar ook een kans.’
‘Ik heb Conscious Travel opgestart tijdens de globale financiële crisis in 2009. Veel mensen dachten toen dat we ons bewuster zouden worden van ons consumptiegedrag. Maar in het daaropvolgende decennium is de globalisering alleen maar versneld. De levensstandaard nam toe, vooral in Zuidoost-Azië. Steeds meer mensen gingen reizen, mede door de opkomst van goedkope vliegmaatschappijen en de impact van sociale media. Tegen 2016 begonnen vele hotspots de druk te voelen van te veel toeristen op hetzelfde moment. De bewoners van steden als Venetië, Dubrovnik
en Barcelona protesteerden, de term “overtoerisme” ontstond.’
Voor de pandemie begon, voorspelden de
toeristische autoriteiten dat er tegen 2030, boven op de zowat zes miljard binnenlandse toeristen, bijna twee miljard reizigers per jaar zouden zijn.
‘De spectaculaire groei sinds 2010 is nu weggeveegd, maar de aanwezige capaciteit maakt een snel herstel mogelijk. Vraag is welk soort herstel dat moet zijn. Als we het systeem gewoon heropstarten, zullen we op dezelfde problemen botsen.’
Wat zijn die problemen?
‘Toerisme is een “extractieve” economie: ze gebruikt eindige hulpbronnen: beton voor gebouwen, water en voedsel, de ruimte in de stad. Ze maakt gebruik van medische en veiligheidsdiensten. En ze genereert veel afval. In de populaire delen van een stad richten de winkels zich meer op toeristen dan op lokale bewoners – denk aan de chocoladewinkels in Brussel en Brugge. Op een bepaald moment vindt de bevolking dat niet langer aanvaardbaar.’
Is dat geen subjectief gevoel? Is een stad daarom onleefbaar?
‘Emoties spelen mee, ja. Onderzoek laat zien dat de lokale bevolking het toenemenAnna
de aantal bezoekers oké vindt tot de huurprijzen beginnen te stijgen, hun favoriete bakker verdwijnt of ze geen tafel in hun favoriete restaurant meer krijgen. Wat moet je meten? Sommigen vinden de acht miljoen toeristen in Brugge levendig, anderen trappen het daarom af. Er is geen wetenschappelijke ratio om overtoerisme te duiden.’
Misschien moeten we eerst naar de oorzaken zoeken. Hoe veroorzaakt toerisme overlast?
‘Neem een topbestemming als Bali, die overbevolkt is en zwaar vervuild met plastic. Het eiland is net als vele andere plaatsen slachtoffer van een economie die de waarde uitzuigt, maar niet verantwoordelijk gesteld wordt voor alle kosten van dat verbruik. Of neem de cruises: de schepen voeren grote aantallen bezoekers aan, maar hun return voor de lokale gemeenschap is erg laag. Iedereen volgt datzelfde industriële model: hou de kosten zo laag mogelijk, bespaar, wees efficiënt.
Efficiëntie en spaarzaamheid hebben ook hun goeie kanten.
‘Natuurlijk, maar als je een bediende als deel van de productieketen ziet en een gast als deel van de consumptieketen, dan mis je de kans om voor allebei échte waarde te creëren. Terwijl het aantal bezoekers de voorbije tien jaar explodeerde, is de return voor investeerders teruggevallen. Om de inkomsten toch op peil te houden, wilde de industrie verder groeien, met meer investeringen in luchtvaart en hotels. En daardoor is ze erg kwetsbaar, wat de covidpandemie goed aangetoond heeft.’
Maar mensen willen op reis gaan. Steeds meer mensen zelfs.
‘Ik hou van reizen, en voel mee met de sector die zo hard getroffen is, maar de manier waarop we te werk gingen voor de pandemie is niet duurzaam. Zeker de jongste tien jaar lag de klemtoon sterk op de rechten van de bezoekers, ten koste van de rechten van de gastheer. We maakten ons product op maat van de interesse, het gemak en de voorkeuren van de klant. “De klant is koning”is een onevenwichtig principe. Wat toeristen zien als een fotoplaatje of een recreatieve bezigheid, is iemands thuis. Ik vind het zelf heel fijn om mensen te ontvangen en hen een thuisgevoel te geven, maar ik bepaal de huisregels.’
We moeten opnieuw gastvrij leren te zijn, bepleit u. Wat bedoelt u?
‘Gastvrijheid is een van de oudste en belangrijkste overlevingstradities van de mensheid. Kom je in een andere omgeving terecht, zoals een woestijn, heb je geen water meer, dan bots je op een groep bedoeïenen die hun laatste water zullen delen, omdat ze weten dat ze op de volgende halte op dezelfde manier behandeld zullen worden.’
‘Dat zijn we kwijt. Onderzoek wijst uit dat reizigers die een meerwaarde willen nu net op zoek zijn naar positieve, persoonlijke ontmoetingen met de lokale mensen. Een reiziger die een week langer blijft op een plek omdat hij er zo hartelijk verwelkomd werd, zal een positievere impact hebben dan de toerist die in een hotelketen verblijft, die eigendom is van buitenlands kapitaal en bediend wordt door geïmporteerde goedkope arbeidskrachten.’
Vanwaar komen uw ideeën?
‘Ik zat aan de universiteit toen het boek The structure of scientific revolutions van Thomas Kuhn een bestseller was. Hij wees erop dat onder de wetenschappelijke basis van die tijd een aantal assumpties zaten over hoe de wereld werkt: paradigma’s. Als je die in vraag stelde, zou al de rest ook veranderen. Ik paste dat zelf toe. Door nieuwe ontdekkingen in de fysica, psychologie en wetenschap te bestuderen, zag ik in dat we vandaag in een grote paradigmashift leven: we zijn gaan inzien dat het mechanische geloof van de Industriële Revolutie fout is. Toch is ons huidige toeristische model nog steeds dat van de lopende band. We hebben alles gefragmenteerd in evenementen, meetings, natuurlijke en culturele attracties, noem maar op.’
Zoals de massaproductie van de eerste Fords.
‘Exact. Tot in de jaren 60 spraken we over bezoekers, gasten, toeristen. Toen kwam de Jumbo Jet en daarna de pakketreis, en gingen we steeds grotere groepen mensen samen verplaatsen. We gingen praten over consumenten, producten, distributiekanalen en deelmarkten. Dat model is honderd jaar lang erg succesvol geweest, maar het past niet meer voor deze tijd.’
Blijkt ook dat onverwachte factoren die groei plots kunnen stoppen.
‘Het wordt veel te weinig benadrukt dat het virus het gevolg is van hetzelfde menselijke gedrag dat het klimaat bedreigt en de biodiversiteit aantast. Dan mogen we erop rekenen dat we meer van dat zullen krijgen. Daarom moeten we niet alleen toerisme, maar het hele menselijke systeem herdenken.’ ‘Meer en meer reizigers denken bewuster na over hoe ze reizen, en beseffen dat vliegen een grote bron van de vervuiling is. Vooral bij de jonge generatie verandert het bewustzijn snel. We hebben Greta Thunberg, Extinction Rebellion. Het politieke en economische klimaat zijn ook anders. De enige vraag voor mij is: komen die veranderingen snel genoeg?’
Dan moeten reizigers zelf de voordelen ervan zien.
‘Alvast één grote les van covid-19 is het besef dat we allemaal van elkaar afhangen: ik kan niet veilig leven als jij niet veilig leeft. De interesse in het buitenleven is groot en mensen beseffen dat ze niet per se op een vliegtuig moeten stappen om plezier te maken met de vrienden. Mensen zijn op zoek naar authenticiteit, en betekenisvolle ontmoetingen. Ze stellen reizen in andere culturen in het teken van hun persoonlijke groei.’
Maar reizen met covid-19 wordt toch anders?
‘De nood aan afstand houden en verplichte hygiënenormen stellen de sector voor een keuze. Hij kan focussen op efficiëntie of op effectiviteit. We kunnen nog meer afstand creëren, of creatieve oplossingen zoeken om de mensen behalve veiligheid ook warmte te bieden. Uit alle onderzoek blijkt dat wanneer werkgevers hun werknemers en klanten meer empathie, zorg en respect geven, de tevredenheid stijgt. Behandel je een werknemer als een nummer, dan moet je niet verwachten dat hij of zij de gasten anders zal behandelen. Als je héél efficiënt wil zijn, reis je met een auto zonder chauffeur naar een luchthaven, zonder hostess op een vliegtuig, waar een automatische trolley het eten verdeelt, om in een hotel te belanden waar je met een barcode in je kamer komt. Het nirvana van uiterste efficiëntie is dat je helemaal niemand ontmoet. Maar waar zit de betekenis van reizen dan?’
Heeft de toeristische industrie oren naar die vernieuwing?
‘Vele overheden en strategen erkennen de nood om duurzamer te werken, maar er zijn ook veel machtige spelers die baat hebben bij het oude systeem. Bovendien bestaat 98 procent van de toeristische sector uit middelgrote of kleine bedrijfjes die nu vooral heel hard proberen te overleven. Overheden moeten hen bijstaan, maar tegelijk hun manier van werken bijsturen. Ze hoeven hun reikwijdte niet elk jaar uit te breiden, en hebben nu geleerd dat ze veerkrachtiger zullen moeten zijn, en dus wat sparen, en betere relaties onderhouden met hun werknemers en leveranciers.’
Wanneer zal er echt iets veranderd zijn?
‘In een overtoeristische stad heb je een groep nodig die de dingen anders doet, die zich afvraagt wat de plek betekent die hen maakt tot wat ze zijn. En die de ambitie koestert om van die stad over twintig jaar een kwaliteitsbestemming te maken. Als we daar gemeend op focussen, zullen we veel terugkrijgen van de gemeenschap, en zullen ook de tevreden bezoekers meer waarde teruggeven aan de gemeenschap.’
‘Ons toeristische model is nog steeds dat van de lopende band.
We hebben alles gesegmenteerd’
‘Het nirvana van uiterste efficiëntie is dat je helemaal niemand ontmoet. Maar waar zit de betekenis van reizen dan?’