De Bulgaarse kanker groeit, dankzij/ondanks Europa
Niet alleen in Polen en Hongarije, ook in Bulgarije is de rechtsstaat aangetast. Europees geld belandt er vaak in de zakken van de elite. ‘Eindelijk zijn de ogen van Brussel gericht op deze rand van de EU.’
De Europese discussie over ondermijning van de rechtsstaat spitst zich al jaren toe op Polen, waar de regering de onafhankelijke rechtspraak sloopt en discriminatie tegen lhbti’ers aanwakkert, en op Hongarije, waar premier Orban de kieswet herschrijft, de vrije pers aan banden legt, migranten vastzet en een universiteit heeft verjaagd. Met hun confrontatiepolitiek tegen de Europese Commissie trekken deze lidstaten bijna alle aandacht. Zelden richt de belangstelling zich op Bulgarije, waar de kans op een eerlijk proces en gelijke behandeling door de staat nog kleiner lijkt, en corruptie nog weliger tiert.
Maar afgelopen zomer, na een reeks schandalen, braken protesten uit tegen de regering en tegen openbaar aanklager Ivan Gesjev, de baas van het openbaar ministerie in Bulgarije. Sindsdien wordt in de hoofdstad Sofia bijna dagelijks gedemonstreerd. Eind vorige maand kreeg Bulgarije een mager rule of law-rapport, bij de eerste editie van een doorlichting die de Europese Commissie voortaan jaarlijks zal houden (zie inzet).
Afgelopen donderdag keurde het Europees Parlement een resolutie goed die de regering van Bulgarije bekritiseert wegens de ‘substanzijn verslechtering van het respect voor de principes van de rechtsstaat, democratie en fundamentele rechten’. Er zijn ‘zorgen dat belastinggeld gebruikt wordt voor de verrijking van de kringen rond de regeringspartij’. Premier Bojko Borisov zelf wordt in verband gebracht met ‘grootschalige corruptie’.
Straffe taal, die parlementsleden van de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP), de grootste politieke familie in Brussel, nog probeerden terug te schroeven: Borisov is een gewaardeerd lid van de EVP. Tevergeefs: met 358 stemmen voor en 277 tegen gaf het Europees Parlement
Bilyana GyaurovaWegertseder ‘volmondige steun aan het Bulgaarse volk in zijn legitieme eisen en aspiraties voor gerechtigheid, transparantie, aansprakelijkheid en democratie’.
De debatten in het parlement zijn ‘een signaal dat men zich in Brussel om ons bekommert’, zegt Bilyana Gyaurova-Wegertseder van het Bulgaarse Instituut voor Juridische Initiatieven, een ngo die zich inspant voor meer rekenschap door de rechterlijke macht. ‘Eindelijk zijn de ogen van Brussel gericht op deze rand van de EU. Tot nu toe is er altijd weggekeken, omdat onze regering geen trammelant maakt in Brussel en de juiste politieke vrienden heeft.’
Kanker en bonbons
Andere hervormingsgezinden in Bulgarije zijn een stuk minder optimistisch over de rol van Brussel in de nationale problemen. Bij massale demonstraties in 2013 – ook tegen Borisov – wapperden veel blauw-gele Europese vlaggen. Die zijn nu verdwenen. Bij de huidige protesten trekt de stoet met enige regelmaat langs het kantoor van de Europese vertegenwoordiging in Sofia om de onvrede met de EU te laten blijken. ‘Het experiment om een land dat geen onaftiële hankelijke rechterlijke macht had, toe te laten tot de EU, heeft overduidelijk gefaald’, zegt Nikolay Staykov, oprichter van het onderzoeksbureau Anti-Corruptiefonds. ‘En na toetreding heeft de EU niets gedaan om de rechtsstaat te versterken. Ons openbaar ministerie is op geen enkele manier hervormd.’
Staykov ziet weinig in de herinvoering van een Europees mechanisme om de Bulgaarse ontwikkelingen te controleren, zoals Eurocommissaris Vera Jourova heeft geopperd. ‘Dat hielp eerder ook niet.’ Hij en anderen denken dat alleen vooruitgang kan worden afgedwongen als de EU een loepzuivere definitie van een gezonde rechtsstaat kan formuleren, en financiële gevolgen verbindt aan de schending daarvan. Over dat laatste zijn de lidstaten op dit moment hevig verdeeld (zie inzet).
Voor inwoners van Midden- en Oost-Europese landen zijn fondsen uit Brussel essentieel, maar ze versterken ook corruptie. In Bulgarije komt Europees geld, al dan niet via aanbestedingen, vaak terecht in de zakken van de politieke elite en bevriende oligarchen. Die hebben bovendien grip op het parket, dat wordt ingezet om politieke vijanden aan te klagen en andere corruptie
‘Tot nu toe is er altijd weggekeken, omdat onze regering geen trammelant maakt in Brussel en de juiste politieke vrienden heeft’
Bulgaars Instituut voor Juridische Initiatieven