In Zaventem smaakt de stilte naar meer
Ze vochten soms al een half leven tegen de ronkende vliegtuigen boven hun hoofd. Een pandemie kreeg het luchtruim rondom Brussels Airport stil. ‘Natuurlijk hopen ook wij dat de luchtvaart zich herstelt. Maar mag het wat minder zijn?’
Ze kent al hun staarten en de precieze volgorde waarin de vliegtuigen elke ochtend over haar huis vlogen. ‘Altijd eerst de Amerikanen’, zegt Myriam Van Tricht (69). ‘Delta, Continental, United en American Airlines – en daarna de Europeanen.’ Ze woont intussen 23 jaar in een wijk aan de rand van Erps-Kwerps, in het grensgebied tussen de bewoonde wereld en de wereld van Brussels Airport. In het gebied waar ‘tijdens het ontbijt elke vijf minuten een vliegtuig op 300 meter hoogte over ons huis vloog’. En waar ‘als we in de tuin zitten en er eentje opstijgt, we tien seconden lang zwijgen, omdat we elkaar toch niet verstaan’.
Zo was het tot zeven maanden geleden. Midden maart bleven alle vliegtuigen plots aan de grond. ‘Het leek alsof we in een maanlandschap waren beland’, zegt Van Tricht. ‘Heel vreemd, maar zalig. Plots hoorden we weer vogels fluiten en bomen ruisen in de wind.’ Vandaag staat het vliegverkeer rond Brussels Airport nog altijd op een laag pitje. ‘Daar komt het eerste van de dag’, wijst Van Tricht naar een toestel van Turkish Airlines dat woensdagochtend om 10 uur zijn afdaling richting Zaventem inzet. ‘Ik denk dat dat het enige van de voormiddag zal zijn.’ Het ‘vuile, zwarte stof’ dat ze jarenlang elke dag van haar waslijn moest schrobben, is verdwenen.
Volgens de meest recente cijfers draait de luchthaven momenteel tegen zo’n 15 à 20 procent van de normale activiteit. ‘De situatie is rampzalig’, zei ceo Arnaud Feist eind september in een interview met De Standaard. ‘We zien geen licht meer aan het einde van de tunnel. Er zullen duizenden jobs verdwijnen.’ Dat zou zeker in de gemeenten rond de luchthaven, waar veel van haar werknemers wonen, een sociaal bloedbad betekenen. Maar als elke crisis een zilveren randje heeft, dan is dat in dit geval de teruggekeerde stilte. (zie grafiek)
Electoraal dynamiet
De geluidsoverlast door het vliegverkeer van en naar Zaventem splijt al decennialang de lokale en nationale politiek. Vaak lijkt het een zero sum game tussen de economische belangen van ons land en de levenskwaliteit van omwonenden. Met zo’n 15.000 mensen die ‘sterk gehinderd’ worden door het vliegtuiglawaai, is het dossier electoraal dynamiet. De voorlopig laatste keer ontplofte het in 2017, toen het Brussels Gewest strenge geluidsnormen invoerde en de voltallige Vlaamse Rand vreesde daar het slachtoffer van te worden.
Op het hoogtepunt van de crisis, toen het aantal passagiersvluchten 97 procent lager lag dan vorig jaar, vond er wel een vierde meer cargovluchten plaats
Achter de politieke botsingen gaat al decennia een legertje aan actiegroepen schuil, dat in de ruime omgeving van Zaventem strijdt tegen het lawaai. Henk Cuypers was al in 2004 actief bij de actiegroep Decibel 25L, vandaag is hij de voorzitter van het Burgerforum Luchthavenregio, dat meerdere actiegroepen verenigt. ‘Ik hoop dat de periode die we achter de rug hebben een aantal geesten doet rijpen’, zegt hij. ‘Voor het eerst in mijn leven konden we hier in de tuin zitten, wandelen en fietsen, zonder voortdurend verstoord te worden door lawaai. We mogen niet terug naar hoe het was. Laten we dit moment van stilte gebruiken om het model van de luchthaven te herbekijken.’
‘Het model herbekijken’ betekende de voorbije decennia doorgaans schuiven met vliegroutes en zo de overlast van één achtertuin naar een andere verplaatsen. Een rapport van het Franse adviesbureau Envi
sa was vorig jaar vernietigend over die aanpak, die te vaak berustte op ‘manipulatie van klachten voor politieke doeleinden’, en niet op een grondige analyse (DS 25 januari
2019). Het gevolg daarvan: in vergelijking met luchthavens wereldwijd is het aantal klachten van de omwonenden van Brussels Airport disproportioneel hoog.
Marteling
Door die verschuivingen is een verhaal over vliegtuiglawaai rond Brussels Airport nooit eenzijdig, en dat is het ook nu niet. Want ‘ondanks de toegenomen rust voor heel veel mensen, was het voor ons een hectische periode,’ zegt Juan Torck, de ombudsman van de luchthaven, ‘met zelfs meer klachten dan andere jaren.’ De reden: de impact van de lockdown op het goederenvervoer, dat het gros van de nachtvluchten uitmaakt, was veel kleiner dan die op het passagiersverkeer. Meer zelfs: op het hoogtepunt van de crisis in april, toen het aantal vluchten met passagiers 97 procent lager lag dan vorig jaar, vond er wel een vierde meer cargovluchten plaats dan in 2019. ‘Sinds de crisis kopen mensen meer online, en zeker farmaproducten’, verklaarde Feist dat.
Vooral de noordrand van Brussel zag tijdens de lockdown zijn nachtrust verstoord. Dat baan 25L gesloten was, leidde in de regio tot een uitzonderlijk hoge concentratie aan nachtvluchten. Bovendien liet de federale regering vanwege de bijzondere omstandigheden uitzonderingen op de nachtelijke geluidsquota toe. Op de klacht van een omwonende reageerde de ombudsman van de luchthaven dat het vliegtuig waar ze van wakker werd – een Boeing 744 met vier motoren – ‘in normale omstandigheden niet ’s nachts had mogen opstijgen’.
‘De regering argumenteerde dat die uitzondering noodzakelijk was bij de aanpak van de coronacrisis, bijvoorbeeld voor de aanvoer van maskers en medisch materiaal’, zegt Torck. Voor de bewoners kwam het als een zoveelste bewijs ‘dat ze met ons geen rekening houden’, zegt Josephine Overeem van het actiecomité Actie Noordrand. ‘Als gevangenen de hele nacht wakker gehouden worden, noemen ze dat marteling. Wel, dat doen ze hier met ons.’
Stilteperiodes
Wie ook leed onder de toename van nachtvluchten, was cardioloog Marc Goethals, die in Meise woont. Hij weet bovendien wat dat met zijn lichaam doet. ‘Het menselijk oor slaapt nooit’, zegt hij. ‘Lawaai staat voor ons gelijk aan gevaar – al sinds de mens op de savanne moest gaan rennen als hij gebrul hoorde. Ons gehoor waarschuwt ons en brengt ons lichaam in verdedigingsmodus, waardoor de bloeddruk en hartfrequentie stijgen. Al die schokjes elke nacht opnieuw, kunnen op termijn resulteren in een permanent hoge bloeddruk.’ Uit onderzoek blijkt dat voor iedere extra decibel aan nachtelijk lawaai het risico op een hart- of herseninfarct met 5 procent stijgt.
Goethals hoopt dan ook dat na deze crisis komaf wordt gemaakt met de concentratie van vliegverkeer boven bepaalde zones, en dat het lawaai ‘bij de bron’ wordt aangepakt. Hij pleit voor ‘stilteperiodes’ – ‘zoals die van de voorbije maanden, maar dan op regelmatige basis en voor iedereen’. ‘Ik denk dat dat een enorme impact zou kunnen hebben op de gezondheid van alle omwonenden. Ons lichaam heeft stilte nodig om te kunnen recupereren.’
De afschaffing van nachtvluchten, zegt Goethals, is het ‘absolute minimum’. Ook het Burgerplatform Luchthavenregio vraagt een ‘uitfasering’ daarvan tegen 2025, zegt Jos Jonkers, die al sinds 1985 lid is van actiegroep Sterrebeek 2000. Hij hoopt dat de nieuwe federale regering zich laat leiden door buitenlandse voorbeelden. Vandaag mogen in Brussel per nacht gemiddeld zo’n 45 vliegbewegingen plaatsvinden. Op London Heathrow zijn dat er 16, op Frankfurt International – de op twee na drukste luchthaven van Europa – is het tussen 23 en 5 uur volledig stil.
‘De luchthaven brengt heel wat voordeel voor onze regio, maar het evenwicht met de levenskwaliteit van de omwonenden is zoek’, zegt Jonkers. ‘En als het binnenkort opnieuw de spuigaten uitloopt, zal het contrast voor veel mensen des te groter zijn. Iedereen zal zich voor altijd blijven herinneren: “Weet je nog hoe stil het was in de zomer van corona ...”’
Kippen leggen niet meer
Met zijn zoon op zijn schouders wandelt Timur Djafanav (38) door de ‘witte wijk’: een sociale woonwijk met alleen witte huizen op de drempel van de luchthaven. Tijdens de lockdown kocht hij kippen. ‘Het was ook zo heerlijk kalm, zoals je in een klein dorp verwacht.’ Sinds het vliegverkeer voorzichtig weer op gang trekt, leggen zijn kippen geen eieren meer.
‘Natuurlijk hopen ook wij dat de luchtvaart zich herstelt’, zegt Myriam Van Tricht in haar tuin. ‘Dat zou een teken zijn dat de ergste crisis achter de rug is. Maar mag het alsjeblieft wat minder zijn?’ Ze beseft dat het rond haar huis nooit helemaal stil wordt – en daar heeft ze vrede mee. Wie weet zou ze de vliegtuigen nog gaan missen. ‘De laatste maanden waren onwezenlijk’, zegt ze. ‘We hebben het er met de buren vaak over gehad, dat wij dat niet meer kennen, een leven zonder lawaai. Als ik terugkeer uit vakantie en de vliegtuigen hoor, dan weet ik dat ik thuis ben.’
‘Iedereen zal zich voor altijd blijven herinneren: “Weet je nog hoe stil het was in de zomer van corona?”’
Jos Jonkers
Actiegroep Sterrebeek 2000