‘Mijn patiënten hebben niet de luxe om thuis te kunnen werken’
In de Kamer is ze het gezicht van de linkse oppositie tegen het gezondheidsbeleid. In haar praktijk in het volkse Marcinelle ziet dokter Sofie Merckx (PVDA) de coronagolf elke dag in kracht toenemen. ‘Wat wij doen, is het tegendeel van populisme.’
‘U bent sterk verdacht, mevrouw’, zegt Sofie Merckx. Aan de andere kant van de lijn hangt een vrouw die sinds gisternamiddag hoofd- en keelpijn heeft en moet hoesten. ‘Ik ben echt moe’, zegt ze. Merckx vraagt of haar partner nog bij haar woont. ‘Niet meer’, zegt de vrouw, die wegens rugklachten niet meer werkt. ‘Mijn zoon wel, hij is om zes uur vanochtend naar zijn werk vertrokken.’ Merckx antwoordt dat haar zoon maar beter huiswaarts keert. ‘Ik stel voor dat u zich vandaag nog komt laten testen.’ Het is donderdagochtend en Merckx belt de ene na de andere patiënt op die zich bij haar huisartsenpraktijk in Charleroi na verdachte symptomen of risicovolle contacten heeft aangemeld. Een 26-jarige mecanicien die sinds gisteravond koorts maakt, bij zijn ouders verblijft en vanmorgen door zijn baas naar huis werd gestuurd. Een kinderverzorgster die na een vakbondsvergadering met dertig man te weten kwam dat een aanwezige positief had getest. De vader van een voetballertje van tien die op het veld stond met iemand die corona bleek te hebben. Een bezorgde moeder die vertelt dat haar achttienjarige dochter al een week symptomen vertoont, maar gisteren pas te horen kreeg dat meerdere klasgenoten positief testten. ‘Dat is de leeftijd waar het virus nu veel circuleert’, zegt Merckx. ‘Dit heb ik onthouden van mijn tijd bij Kind en Gezin: moeders zitten vaak juist met hun buikgevoel.’
Aan het eind van de belronde zitten de testmomenten van vandaag alweer vol.
Week wachten op resultaat
Na elke telefoon volgt minutenlang papierwerk. Via een overheidsformulier vraagt Merckx een test aan. Daarna volgt een ziektebriefje. En een voor een worden de namen ingevoerd in een excel-lijst met alle testresultaten van de praktijk, waar zo’n 2.000 patiënten komen. Een kolom kleurt donkerrood. Tot in september waren er slechts enkele positieve gevallen per week. Maar de afgelopen week leverde liefst een kwart van de testen een positief resultaat op. In een andere kolom staan slechts twee letters: A of B. ‘Wie volgens ons zo goed als zeker corona heeft, krijgt code A’, zegt Merckx. ‘Bij hen testen we meteen de hele familie. Anders hollen we nog meer achter de feiten aan.’
Het lab waar de testen van de praktijk naartoe gaan, heeft al drie weken geen reagentia meer, zodat de stalen doorgestuurd moeten worden. Daardoor is het soms een week wachten op het resultaat. De vakjes van de testen die maandag zijn afgenomen, zijn nog allemaal leeg. Plots verandert de dokter in politica. ‘Wie 135 euro betaalt, heeft op de luchthaven van Zaventem binnen de vier uur een uitslag. En de ministers hebben er toch ook niet al te lang op moeten wachten. Ondertussen moeten de gewone mensen, die de meest precaire jobs hebben, een week binnenblijven. Dat is nefast voor de motivatie. De regering had de testcapaciteit veel beter moeten voorbereiden.’
Geen missionaris
Hier in Marcinelle, de volkse wijk in het zuiden van Charleroi, bekend van de mijnramp in 1956, treedt Merckx in de voetsporen van haar vader. Kris ‘dokter van het volk’ Merckx stond in 1970 aan de wieg van Amada, dat later de PVDA werd. Sofie Merckx werd groot in een sociale wijk in het toenmalige marxistische bolwerk Hoboken. Bij de zoektocht naar een stageplaats na haar studies geneeskunde trok ze in 1999 naar de afdeling in Charleroi van Geneeskunde voor het Volk, de laagdrempelige groepspraktijken gelieerd aan de PVDA.
bleef hier plakken, ‘want Charleroi zit vol strijdbare mensen’. Ze kwam hier zeker niet ‘als een soort missionaris’, vertelt Merckx. ‘Mijn engagement is gaandeweg gegroeid. Mijn familienaam betekende hier niets. Als er al naar werd verwezen, was het met de vraag of ik niet de dochter van Eddy Merckx was. (lacht) Met de PVDA zijn we hier twintig jaar geleden alles van nul beginnen op te bouwen.’ Het partijjargon maakte ze zich snel eigen. Merckx spreekt nog altijd van werkgevers als ‘het patronaat’ en de christendemocratische partijen zijn ‘de katholieken’.
Merckx woonde eerst zelf in een sociale woning. ‘Het was nog de tijd van plat cliëntelisme vanuit de PS. Ik kreeg de sleutels uit de handen van een socialistische mandataris, die me op het hart drukte dat ik het logement aan hem te danken had. De PS had al gauw spijt dat ik er zat, denk ik. We mobiliseerden honderden mensen voor acties tegen wantoestanden in de sociale woonwijken.’
Lange opmars
Het luidde het begin in van een lange opmars van de uiterst linkse partij in PS-bastion Charleroi. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 werd Merckx als enige PVDA’er verkozen. Zes jaar later was de PVDA hier plots de tweede partij, met negen gekozenen. Bij de verkiezingen van 26 mei 2019 kwam een volgende doorbraak: de PVDA haalde in Charleroi liefst 22 procent van de stemmen. Merckx werd verkozen in de Kamer.
Daar is ze sinds het begin van de coronacrisis het gezicht van de linkse oppositie tegen het in haar ogen falende gezondheidsbeleid van de regering van Sophie Wilmès (MR) en die van haar opvolger Alexander De Croo (Open VLD). ‘Elke week komen de ministers met allerlei mooie verklaringen’, zegt ze. ‘Maar ik zie hoe het op het terrein is.’ Vorige week hekelde Merckx tijdens het donderdagse vragenuurtje in de Kamer het feit dat ons land nog altijd geen zicht heeft op waar besmettingen precies plaatsvinden. Het filmpje daarover werd op Facebook 275.000 keer bekeken. ‘Mijn record’, glimlacht Merckx.
Merckx’ praktijk maakte dan maar zelf de oefening voor haar besmettingen. De broeihaarden blijken netjes in drie verdeeld: werk, school en vrije tijd. ‘Ook de contactopsporing doen we zelf’, zegt ze. ‘Van de reguliere Waalse contacttracing is hier nauwelijks een spoor.’ Vrijwilligers bellen bij een positief resultaat risicovolle contacten op.
Het verbaast Merckx niet dat corona de zwaksten harder treft, zoals deze week uit verschillende studies bleek. ‘Mijn patiënten oefenen vaak contactberoepen uit en hebben niet de luxe om thuis te kunnen werken. Ze hebben gemiddeld ook een zwakkere gezondheid. En eens besmet, is thuisisolatie veel moeilijker. Vorige week had ik een patiënte aan de lijn wier vriendin positief had getest. Ze overnachtte bij die vriendin, omdat haar moeder tijdelijk zonder woning zat. Ik zei dat ze best niet in dezelfde kamer sliepen. Maar er waren maar twee kamers: die van de vriendin en die van haar broer. De ouders sliepen in de woonkamer.’
Zes weken op intensieve
Tijdens de eerste golf was er een man die naar de praktijk van Merckx belde met hoofdpijn, maar verder kon hij zich erg moeilijk uitdrukken. Drie dagen later belde hij terug en was duidelijk dat hij zijn bed niet meer uitraakte. ‘Mijn collega snelde erheen. De man lag buiten adem op zijn bed, met covid-19. Hij heeft zes weken op intensieve zorg gelegen en tot op vandaag is hij moe en ziek. Als hij vroeger hulp had gekregen, was het wellicht niet zover gekomen.’
Merckx kijkt even op haar gsm. Ze moet uiteindelijk toch niet naar Brussel vanmiddag, het zijn partijgenoten die vandaag de ministers zullen ondervragen.
In de wachtzaal staat een man met een psyZe
‘Wie 135 euro betaalt, heeft op de luchthaven van Zaventem binnen de vier uur een uitslag. En de ministers hebben er toch ook niet al te lang op moeten wachten’
chische aandoening vrolijk Franse chansons te zingen. Achter het onthaal hangen twee medewerkers, één meer dan voor de coronacrisis, onafgebroken aan de telefoon. De praktijk, waar nog vier andere dokters werken, hangt vol propagandamateriaal. Een weegschaal uit evenwicht moet de sociale ongelijkheid voorstellen. Even verderop hangen posters van het nieuwe boek van PVDA-voorzitter Peter Mertens, en ook een die pleit voor een coronataks voor miljonairs: ‘Wij betalen de crisis niet!’
De kritiek dat de PVDA populistisch is en een vijandbeeld creëert rond vermogenden, wuift Merckx weg. ‘Het zijn partijen als Vlaams Belang maar ook de N-VA die de gewone bevolking tegen elkaar opzetten. Wij kijken naar boven, en daar zit een werkelijke kloof. Alle studies wijzen het uit: de coronacrisis heeft de rijksten nog rijker gemaakt. Ze zullen geen boterham minder eten als er een miljonairstaks komt. Wij populistisch? Kijk naar het boek van Peter, dat complexe problemen toegankelijk uitlegt. Mensen die gedegouteerd zijn van de politiek opnieuw betrekken, dat is wat we doen. Dat is het tegendeel van populisme.’
‘De testen zijn op’
In het aanpalende lokaal, dat normaal dienstdoet als activiteitenzaaltje, is een geimproviseerde testruimte opgezet. Tegen de muur staan nog stapels nieuwe en oudere pamfletten met het hoofd van Raoul Hedebouw op, de populaire tweetalige woordvoerder van de partij. Terwijl de eerste patienten opdagen, brengt een medewerker slecht nieuws. ‘De testen zijn op!’
‘Maandag zijn er nog geleverd, maar blijkbaar erg weinig’, zucht Merckx. Een medewerker wordt naar het lab gestuurd, en komt net op tijd terug, maar met amper tien testen. Meer kon het lab er blijkbaar niet missen. Merckx heeft zich helemaal ingepakt. De 16-jarige Ezekiel komt binnen. Twee klasgenoten van de boomlange basketbalspeler raakten besmet en nu is hij zijn reukzin verloren. ‘Ik woon bij mijn moeder, maar ik blijf de hele tijd in mijn kamer, dokter’, zegt hij. ‘Heel goed’, antwoordt Merckx. ‘Zolang er geen resultaat is, moet je daar blijven.’
Nog anderen passeren, onder wie mensen die Merckx vanochtend heeft opgebeld. ‘Zijn vriendjes zijn naar school blijven gaan’, zegt de vader van het voetballertje. ‘Maar ik wil zeker zijn. Ik laat hem voorlopig ook niet bij zijn broers.’ De man vraagt of hij maandag de uitslag mag verwachten. ‘Ik hoop het’, zegt Merckx. Na elke testafname maakt ze alle mogelijk besmette oppervlakten grondig schoon. De doekjes gaan samen met de handschoenen een gele plastic doos in, om later vernietigd te worden.
Tegen twee uur gaat Merckx naar huis, om van daaruit de plenaire vergadering van de Kamer te volgen. Ze woont in een huurhuis vlak naast de Ring, die Charleroi in het hart doorkruist. Als alleenstaande moeder met drie kinderen verdient ze zo’n 2.500 euro netto per maand, minder dan een derde van haar werkelijke loon. De rest gaat, naar marxistische traditie, naar de partij. Merckx’ dochter Dolores is er, haar leerkrachten zijn bijna allemaal thuis wegens mogelijk besmet.
Wanneer ze haar laptop openklapt, zit ze alweer in volle oppositiemodus. De teststrategie, het ‘blind vertrouwen in de vrije markt’, de vele bevoegdheidsniveaus, het gebrek aan sneltests, een coronacommissaris zonder beslissingsmacht en een bijzondere coronacommissie zonder tanden: Merckx’ lijstje van waar het misloopt, is lang. ‘Als we ministers ondervragen, zeggen ze ons welke vergaderingen er gepland staan. Maar ik kom niet naar het parlement om te horen wat anderen moeten doen. We maken opnieuw dezelfde fouten. We lopen weer achter de feiten aan.’
Vier jaar lang oppositie voeren tegen de Vivaldi-regering zal niet makkelijk zijn, geeft Merckx aan. ‘Het zal ook oppositie voeren zijn binnen de oppositie. Tegen het grote Vlaamse separatistische blok. We staan op een kantelpunt. Er rust een grote verantwoordelijkheid op ons. We zijn de enige partij die in de volkswijken de strijd aangaat met extreemrechts. De grote uitdaging voor ons is om die strijd te winnen. Daarvoor moeten we de druk van de straat tot in het parlement brengen.’
Alvast vandaag schotelt Merckx’ partij de regering de problemen voor die ze in haar praktijk tegenkomt. Op haar scherm ziet Merckx Hedebouw twee kritieken uiten: het lange wachten op testresultaten en het inkomensverlies dat voor velen met de lange quarantaines gepaard gaat. ‘Hoe kunt u het vertrouwen terugwinnen, premier, als u op die vragen niet antwoordt?’
‘Mijn familienaam betekende hier niets. Als er al naar werd verwezen, was het met de vraag of ik niet de dochter van Eddy Merckx was’