Waarom Willem Alexander best in de leer gaat bij Filip
Voelt koning Filip de polsslag van de samenleving plots beter dan zijn populaire Nederlandse confrater? Terwijl Filip goede punten scoorde dankzij een etentje met halfzus Delphine, joeg Willem-Alexander Nederland op de kast met een slecht getimede vakantietrip naar Griekenland.
‘Waarom maken wij ons zo druk over het vakantiereisje van toneelgezelschap “het koningshuis”? Al decennia speelt dit gezelschap door het hele land de voorstelling “De koning en zijn onderdanen”. De acteurs hebben eenvoudige teksten, die ook nog vaak van papier worden gelezen. Ze zijn het best gesubsidieerde gezelschap, dat ook nog alle kosten vergoed krijgt. En dat terwijl in de cultuursector iedereen moet bedelen voor een bijdrage. Nu de cultuursector op zijn gat ligt, gaat de voorstelling van dit toneelgezelschap gewoon door, in volle zalen. Hun subsidie wordt zelfs zonder aanvragen verhoogd.’
Het was een behoorlijk scherpe brief van Hanneke Kuitert uit Groningen, gisteren in de Volkskrant. Ze maakte zich nog altijd erg druk over de jongste frats van koning Willem-Alexander en zijn gezin. Die waren vorige week vrijdag op vakantie vertrokken naar hun buitenverblijf in Griekenland, terwijl premier Rutte net strengere coronamaatregelen had ingevoerd en de Nederlanders had afgeraden naar het buitenland te reizen.
Lang heeft hun reis niet geduurd. Toen het nieuws bekendraakte, liepen de sociale media in geen tijd over van verontwaardiging. Het koningspaar en de jongste dochter, Ariane, haastten zich diezelfde dag nog terug naar Nederland – Alexia en Amalia konden pas dinsdag terugkeren, omdat er eerder geen tickets meer beschikbaar waren – maar ze gingen diep door het stof. ‘We willen er geen enkele twijfel over laten bestaan: om het coronavirus eronder te krijgen, is het noodzakelijk dat de richtlijnen worden gevolgd. De discussie naar aanleiding van onze vakantie draagt daar niet aan bij’, lieten ze snel weten.
Maar vijf dagen later is het stof nog altijd niet gaan liggen, getuige de vele lezersbrieven. In NRC Handelsblad wees Bernadette Vehmeijer er fijntjes op dat het Willem-Alexanders ouders niet zou zijn overkomen. ‘Beatrix en Claus zouden nooit met vakantie zijn gegaan in een dergelijke tijd. Als Beatrix zelf al niet zou vinden dat een dergelijke actie niet deugt, dan zou zeker Claus haar hebben gecorrigeerd.’
En dus staken de koning en de koningin gisteren een ‘sorrytandje’ bij. In een korte videoboodschap gaven ze toe dat ze een fout hadden gemaakt. ‘Het doet pijn uw vertrouwen in ons beschaamd te hebben’, zei Willem-Alexander. ‘Ook al paste de reis binnen de voorschriften, het was heel onverstandig geen rekening te houden met de inwerking van de nieuwe beperkingen op onze samenleving. Ons eigen besluit terug te keren is genomen vanuit het besef dat we niet hadden moeten gaan.’ Ondertussen gaf koningin Máxima een sterk staaltje van schuldbewust kijken.
Prins Pils en houten klaas
Natuurlijk is het toeval, maar de pr-ramp van het Nederlandse vorstenpaar valt samen met het charmeoffensief van prins Filip. Die heeft vorige week goede punten gescoord met zijn lunch met halfzus Delphine. De twee koningen en hun respectievelijke echtgenotes, Mathilde en Máxima, zijn in de loop der jaren vaak met elkaar vergeleken en telkens viel die duidelijk in het voordeel van de Nederlanders. Goed, op prins Willem-Alexander was zeker een en ander aan te merken. ‘Prins Pils’ was te veel een flierefluiter, werd gezegd. Oud-premier Ruud Lubbers liet zich zelfs ontvallen dat oud-koningin Juliana haar kleinzoon ongeschikt had genoemd voor het koningschap.
Om de polsslag van de samenleving te voelen, heeft Willem-Alexander drie adviseurs in dienst. ‘Maar premier Rutte kan niet blind vertrouwen op de koninklijke antenne’
Maar in vergelijking met ‘houten klaas’ Filip, leek Willem-Alexander veel beter gewapend toen ze in 2013 allebei koning werden. Zelfs de vergelijking van de echtgenotes viel in het voordeel van Willem-Alexander. Mathilde was er wel in geslaagd het houterige beeld een beetje te corrigeren, maar ze moest het in spontaneïteit, uitstraling en streetcredibility afleggen tegen Máxima. De Argentijnse sprak binnen de kortste keren zelfs perfect Nederlands.
Maar het kan dus verkeren. Beide koningen zitten ondertussen zeven jaar op de troon en terwijl Filip duidelijk gegroeid is in zijn rol, heeft Willem-Alexander toch al enkele pittige stormpjes veroorzaakt. Meestal draaien die rond geld of een verkeerde politieke inschatting. Het vakantie
huis in Griekenland had eerder al tot controverse geleid, omdat er een beveiligingshek gebouwd moest worden die de Nederlandse staat bijna een half miljoen euro kostte. Niet dat het hek zo duur was, maar de erfpacht voor de grond waarop het hek stond, liep zo hoog op. Dat vonden de Nederlanders toch een beetje van het goede te veel.
Ook een vakantiehuis dat hij liet bouwen in Mozambique – dat gebeurde nog toen hij prins was – had eerder de gemoederen zwaar beroerd. Daar was zelfs sprake van gesjoemel met vergunningen. En dus had hij dat huis van de hand moeten doen.
Gelijke monniken, gelijke kappen
Dat Willem-Alexander, van wie gezegd wordt dat hij de polsslag van de Nederlandse samenleving goed aanvoelt, dit keer zo in de fout is gegaan, blijft opvallend. Om die polsslag te voelen, heeft hij zelfs drie adviseurs in dienst. Zij fungeren als de ogen en oren in de samenleving en zouden hem moeten behoeden voor Griekse uitschuivers. Maar, merkte de royaltywatcher van de Volkskrant deze week op: ‘Premier Rutte kan niet blind vertrouwen op de koninklijke antenne.’
Hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert heeft net een boek geschreven over de rol van de koning in de moderne Nederlandse samenleving. Om de monarchie toekomstbestendig te maken, wordt er best aan gesleuteld, zegt hij. ‘Op zich is de vakantie naar Griekenland een redelijk kleine misstap. Dit is geen Lockheed-affaire. Hij heeft geen wet overtreden. Maar de reputatieschade is er natuurlijk wel. Van een koning die zich tot doel heeft gesteld een verbindende rol te spelen in de samenleving, verwacht je zeker in deze moeilijke tijden dat hij het voorbeeld geeft.’
Volgens Bovend’Eert is het dan ook normaal dat een golf van verontwaardiging over het land trok. ‘De tijd dat de koning een uitzonderingspositie mocht en kon bekleden, is voorbij. Burgers aanvaarden dat niet meer. Zeker in Nederland geldt het principe van gelijke monniken, gelijke kappen.’
Daarom vindt hij dat aan het huidige model dringend twee aanpassingen nodig zijn. ‘Elk jaar opnieuw wordt gedebatteerd over de financiering van het koningshuis. Die blijft erg ondoorzichtig. Om dat debat voorgoed te sluiten, moet er één grote, transparante uitkering komen voor de werking van het koninklijk huis en moet de koning gewoon een ambtenarensalaris krijgen waarop hij belastingen betaalt. De koning maakt volgens de grondwet ook nog altijd deel uit van de regering. Ook dat moet veranderen. De koning staat daar trouwens open voor een ceremonieel koningschap.’
Sussende taal
De opstoot van verontwaardiging over de Griekenland-reis betekent in elk geval niet dat de monarchie of de koning plots ter discussie staat. De jaarlijkse peilingen zijn
‘De tijd dat de koning een uitzonderingspositie mocht en kon bekleden, is voorbij. Burgers aanvaarden dat niet meer’ Paul Bovend’Eert Hoogleraar staatsrecht
redelijk stabiel en geven aan dat de Nederlanders het huis van Oranje nog altijd in hun hart dragen. Bij de jongeren scoort hij wat minder, maar een ruime meerderheid vindt dat Willem-Alexander zijn werk goed doet. ‘Dat doet hij ook’, zegt Bovend’Eert. ‘Op de jongste Dodenherdenking, op 4 mei op een lege Dam, gaf hij een toespraak die alom geprezen werd. Ook de manier waarop hij de nabestaanden van MH17 een hart onder de riem heeft gestoken, was sterk. Het enige waarop telkens weer commentaar komt, zijn die ondoorzichtige dotaties.’
Met zijn videoboodschap lijkt WillemAlexander
de grootste angel uit het debat gehaald te hebben. In elk geval helpt hij premier Rutte een handje. Die kon in de Tweede Kamer lastige vragen verwachten. Maar ook bij de kritische parlementsleden klonk gisteren sussende taal. ‘Ik ben onder de indruk. Dit is een goed initiatief van de koning, waarmee hij zijn fouten erkent en laat zien dat hij lessen heeft getrokken voor de toekomst’, zei SP-kamerlid Ronald van Raak. Bij GroenLinks klonk het zo: ‘Vanaf nu weer met zijn allen de schouders eronder om samen deze pandemie te bestrijden.’