Regering houdt lockdown nog op zak Maar dreigt zo geen overrompeling van de ziekenhuizen?
Op de Heizel in Brussel werd met de wereldtentoonstelling in 1958 de moderniteit ingeluid. Vandaag is de vraag vooral welke toekomst de immense vlakte nog heeft.
Een druilerige ochtend op de Heizel. Verlaten expohal naast verlaten expohal naast verlaten expohal. ‘Nog 717 plekken beschikbaar’, staat boven de inritten van een van de grote parkings, nu desolate asfaltvlaktes. Er is geen levende ziel te bespeuren. Op wat verloren meeuwen na, die rustig dobberen in de vijver voor Paleis 5. Het ‘Eeuwfeestpaleis’, waar in betere tijden Johnny Logan het Eurovisiesongfestival won of het Autosalon op topdagen meer dan 70.000 bezoekers lokte. Een groot bord voor de expohal houdt koppig vol dat er binnenkort opnieuw een Autosalon en een Vakantiesalon komen. Terwijl die door de coronacrisis doorgeschoven werden naar 2022, kondigde uitbater Brussels Expo vorige week aan. De hele sector lijdt.
De Heizel, in het uiterste noordwesten van Brussel, draagt een glorieus verleden met zich mee. In 1935 en 1958 werden er wereldtentoonstellingen gehouden. Vooral Expo 58 wordt nog vaak gezien als het evenement dat België de moderniteit in loodste. Nadien werden de twaalf expohallen door Brussels Expo uitgebouwd tot de grootste expositieruimte in ons land. Voor het coronavirus toesloeg, trok ze ongeveer 2 miljoen bezoekers per jaar. En ze genereerde zo ook een grote spin-off voor heel wat andere sectoren en toeleveranciers.
Of zulke grote beurzen nog een toekomst hebben, is door de coronacrisis echter erg onzeker. Die onzekerheid bracht de Brusselse burgemeester Philippe Close (PS) er vorige week toe een streep te trekken door Neo 2. Onder die naam zouden op de Heizel nog een extra congrescentrum voor vijfduizend bezoekers en een viersterrenhotel worden gebouwd. Het ontwerp van de Franse toparchitect Jean Nouvel lag al twee jaar klaar, maar komt er dus niet.
Boulevard of broken dreams
Maar niet alleen de beurzen zijn een groot vraagteken. De hele Heizelvlakte worstelt met haar toekomst. Waterpark Océade werd eind 2018 met de grond gelijk gemaakt om plaats te maken voor de nieuwe invulling van de site, ook het voortbestaan van Mini-Europa is hoogst onzeker. En Kinepolis, dat een groot cinemacomplex op de Heizel runt, zag zijn omzet in de eerste helft van dit jaar halveren. ‘De Heizel is op dit moment een echte boulevard of broken dreams’, zegt Kristiaan Borret, de bouwmeester van het Brussels Gewest. ‘En dat terwijl het een erg mythische plek is. Veel mensen krijgen nog altijd een fonkeling in de ogen bij de gedachte aan Expo 58, toen het land in een sfeer van prettige naïviteit baadde, en we ons nog geen zorgen maakten over klimaat of files.’
Na 1958 is de site echter in verval geraakt. Er verschenen lukraak gebouwen, zonder overkoepelend plan. ‘Typisch Belgisch’, noemt Borret het. ‘Wat de Belg doet in zijn achtertuin, overal koterijen bouwen, is ook gebeurd op de Heizel, maar dan in het groot.’
Het probleem van die visieloze wildgroei is ook het Brusselse stadsbestuur al
jarenlang een doorn in het oog. In 2010 presenteerde het daarom het Neo-project dat, zoals het vandaag nog altijd op de website staat, ‘een unieke kans biedt om het huidige incoherente Heizelplateau te transformeren’. De speerpunten van dat project waren 590 woningen, een winkelcentrum van 72.000 vierkante meter en het intussen afgevoerde hotel en congrescentrum.
Stad in de stad
Door de coronacrisis mag Close dan een streep getrokken hebben door het congrescentrum, in een winkelcentrum blijft hij wel brood zien. Zelfs al blijkt uit studies dat bijna een vijfde van de bestaande winkelruimtes in de Vijfhoek momenteel leegstaat. ‘Er was onlangs nog kritiek op het feit dat het zo druk was in de Nieuwstraat, in volle coronacrisis. Als de winkelstraten zelfs nu zoveel volk blijven lokken, kan ik me niet voorstellen dat we straks alles online zullen kopen. En dus moeten we winkelinfrastructuur blijven bouwen’, zegt Close.
De Heizel is er volgens hem de geknipte locatie voor. ‘Er zijn niet alleen meerdere grote parkings, de site is ontsloten door metro, tram en bus. Die parkings staan vandaag helemaal leeg, dat klopt, maar door corona is het zelfs op de Grote Markt van Brussel kalmer dan normaal.’
Bij Brussels Expo noemen ze het besluit van Close om door te zetten met het winkelcentrum ‘fantastisch’. ‘Wij hopen dat de Heizel kan uitgroeien tot een stad in de stad, waar niet alleen beurzen en evenementen worden georganiseerd, maar die ook andere functies vervult, zoals wonen en winkelen’, zegt Denis Delforge, de ceo van Brussels Expo, dat 2 procent van de aandelen van Neo bezit. ‘De Heizel moet de deuren openen voor iedereen, niet alleen voor beursbezoekers. Daarom is er ook nood aan horeca. Er zijn rond Brussels Expo momenteel amper hotels en restaurants. Soms vragen organisatoren ons of wij in tweeduizend hotelkamers kunnen voorzien. Die hebben we hier momenteel niet, waardoor we evenementen mislopen.’
Door het nieuwe congrescentrum te schrappen, ligt bovendien de modernisering van de bestaande – ouderwetse – expopaleizen op tafel. Delforge: ‘Na de coronacrisis komen de grote beurzen weer naar de Heizel, daar ben ik van overtuigd. In China worden er alweer georganiseerd, en het aantal deelnemers is er niet teruggelopen. De opzet van veel beurzen is weliswaar anders. In de klassieke beurzen zijn nu ook vaker onlinesessies geïntegreerd voor mensen die niet ter plaatse kunnen of willen komen. Als wij die beurs van morgen willen aanbieden, moeten de bestaande paleizen uitgerust worden met de nieuwste technologie.’
Openluchtzwembad
72.000 vierkante meter aan winkeloppervlakte en duizenden hotelkamers. Laat het nu net dat soort voornemens zijn die veel buurtbewoners doen huiveren. ‘Dat er wat moet gebeuren met de Heizel, daar is iedereen het over eens, ook wij. Maar kan er ook eens naar de omwonenden geluisterd worden?’, vraagt Jean-Charles Verhaeghe van het wijkcomité Houba-Sobieski-Heizel zich af.
Dat de stad Brussel een modern congrescentrum wilde bouwen, als hefboom naar een nieuwe dynamiek, dat vond Verhaeghe zelfs nog een goed idee. ‘Maar toch geen winkelcentrum? Dat idee is al meer dan tien jaar oud. Intussen is de maatschappij radicaal veranderd, niet het minst door corona. De onlineverkoop boomt als nooit tevoren. Ik werk voor Collect&Go (de online supermarkt van Colruyt, red.). Wij halen vandaag al de cijfers waar we pas in 2025 op hadden gerekend. Om over de mobiliteitsproblemen maar te zwijgen. In het hele project staat de auto centraal, terwijl de straten rond de Heizel nu al kreunen onder de files. Welke toekomst heeft een gigantisch winkelcentrum dan nog? Mocht het er komen, dan vrees ik dat het na een aantal jaren een nieuwe stadskanker wordt.’
Ook bouwmeester Borret voelt weinig voor een winkelcomplex en honderden woningen op de Heizel. ‘Als stedenbouwer zou ik eigenlijk voorstander moeten zijn van de vermenging van wonen, winkelen en recreatie. Maar wat de Heizel betreft, moeten we echt inzetten op het uitzonderlijke karakter van het gebied’, oppert hij. ‘Dat optimistische gevoel van weleer, laten we dat opnieuw cultiveren. Laat de site net als vroeger weer het gevoel oproepen dat je een andere wereld betreedt, een heterotoop, een plek waar mensen naartoe gaan omdat er bijzondere dingen gebeuren. Of omdat ze er even kunnen ontsnappen aan al het andere dat de stad nu al te bieden heeft. Ik denk aan open ruimtes die goed gebruikt worden, aan festivals, of aan het openluchtzwembad waar veel Brusselaars om vragen. Shoppen, dat kan in het stadscentrum al, dus waarom zou je daarvoor naar de Heizel gaan?’
‘Onlangs was er nog kritiek dat het zo druk was in de Nieuwstraat. Ik kan me niet voorstellen dat we straks alles online zullen kopen. En dus moeten we winkelinfrastructuur blijven bouwen'
Philippe Close Burgemeester van Brussel
‘Wat de Belg doet in zijn achtertuin, overal koterijen bouwen, is ook gebeurd op de Heizel, maar dan in het groot’
Kristiaan Borret Brussels Bouwmeester