Shell voor de klimaatrechter
Na de Nederlandse overheid dreigt nu de oliegigant Shell veroordeeld te worden wegens ontoereikend klimaatbeleid. Alle oliereuzen kijken met argusogen toe.
Nieuw zijn ze niet meer, de rechtszaken om het klimaat te redden. Wereldwijd worden overheden en bedrijven voor de rechter gedaagd omdat ze te weinig doen om de burgers te beschermen tegen de opwarming van de aarde. Toch wordt met meer dan gewone belangstelling uitgekeken naar de zaak die vandaag begint voor de rechtbank in Den Haag.
Dat heeft in de eerste plaats te maken met de beklaagde: de oliegigant Shell, kroonjuweel van de Nederlandse economie. Het is milieuorganisatie Milieudefensie die, samen met meer dan 17.000 burgers, het bedrijf voor de rechter heeft gedaagd. Ze vinden dat Shell, door olie en gas te blijven oppompen, het klimaat ernstige schade toebrengt.
Precedent Urgenda
‘Shell is de grootste vervuiler van Nederland en stoot twee keer meer CO2 uit dan heel Nederland samen. Als Shell stopt met vervuilen, heeft dat echt effect. Maar omdat het bedrijf zelf geen verantwoordelijkheid neemt, moeten we naar de rechter stappen’, klinkt het bij Milieudefensie.
De zaak is ook interessant omdat de advocaten dezelfde zijn als in de bekende Urgenda-zaak uit 2015. In die klimaatzaak gaven de rechters, ook in Den Haag, milieuorganisatie Urgenda gelijk en werd de Nederlandse overheid verplicht de uitstoot van broeikasgassen tegen eind 2020 met 25 procent te verminderen. Ook in hogere beroepen hield de uitspraak van de Haagse rechters stand.
‘Het grote verschil is natuurlijk dat dit keer niet de overheid voor de rechter staat, maar een bedrijf’, zegt Hendrik Schoukens, specialist milieurecht aan de universiteit van Gent. ‘Dat maakt deze zaak zeker moeilijker om te winnen. In de Urgenda-zaak werd de Nederlandse overheid veroordeeld omdat ze niet handelde in het belang van de burgers. Dat kun je als advocaat redelijk makkelijk pleiten. Handelen in het algemeen belang is immers bij uitstek de taak van een regering. Zij is ook verantwoordelijk voor alle vergunningen die bedrijven krijgen. Bovendien heeft Nederland het klimaatakkoord van Parijs ondertekend. Daar zijn juridisch afdwingbare verplichtingen aan gekoppeld. Voor bedrijven is dat allemaal minder helder.’
Heiliger dan de paus? Schoukens herinnert zich verschillende zaken die jaren geleden in de VS werden aangespannen tegen oliebedrijven. ‘Die hebben toen niet tot veroordelingen geleid. Maar daarmee wil ik niet zeggen dat deze zaak geen kans maakt. De tijden zijn veranderd. De gevolgen van de opwarming zijn beter bekend. Er is het akkoord van Parijs en de Amerikaanse rechters zijn waarschijnlijk ook wat conservatiever dan de Europese.’
Als hij advocaat van Shell was, zou hij in elk geval de kaart trekken van bedrijfsvoering. Waarom wordt Shell voor de rechter gedaagd en andere oliebedrijven niet? ‘Doet Shell het qua duurzame investeringen dan zoveel slechter dan de andere? Bovendien heeft het bedrijf altijd vergunningen gekregen. De eindverantwoordelijkheid komt dus toch weer bij de overheid te liggen.’
Volgens Milieudefensie tonen de investeringsplannen aan dat het bedrijf klimaatverandering nog steeds niet serieus neemt. ‘Shell investeert nog steeds ongeveer 95 procent van zijn geld in olie en gas – in het probleem dus – en minder dan 5 procent in oplossingen.’
Maar als je Shell vergelijkt met de andere oliegiganten, doen de Nederlanders het niet zo slecht. Hoewel het erg lastig is klimaatplannen met elkaar te vergelijken – ze gebruiken verschillende meetmethodes en zijn vaak vaag – wordt Shell gezien als een middenmoter in de klimaatklas. De Amerikaanse multinationals Exxon Mobile en Chevron zijn de slechtste leerlingen, het Italiaanse ENI, het Spaanse Repsol en het Britse BP doen beter dan Shell.
In april schroefden de Nederlanders hun ambitie ook nog op. Tegen 2050 wil het bedrijf klimaatneutraal worden. Daarmee schrijft het zich in principe in de doelstellingen van Parijs in. De verdediging zal dit argument zeker aanhalen. De woordvoerders wijzen er ook op dat Shell in de energietransitie ‘een bereidwillige en competente speler’ is. ‘Wij vervullen onze rol waar dit commercieel gezien logisch is, zowel in de olieen gasindustrie als in koolstofarme technologieën en hernieuwbare-energiebronnen. Maar voor het aanpakken van klimaatverandering is actie van de maatschappij als geheel noodzakelijk.’ Met andere woorden: waarom moet Shell heiliger zijn dan de paus?
Hypocriet beleid
Tijdens de rechtszaak zullen de advocaten van Milieudefensie in elk geval het hypocriete beleid van Shell aanhalen. Het oliebedrijf wist in de jaren tachtig al dat het verbranden van olie en gas grote gevolgen had voor het klimaat. In 1988 circuleerde op de hoofdzetel al een rapport waarin de ‘werkgroep broeikaseffect’ aangaf dat CO2-concentratie in de atmosfeer in de 20ste eeuw fors was gestegen, ‘vooral door het verbranden van fossiele brandstoffen en door ontbossing’. Het rapport bleef vertrouwelijk en Shell ging gewoon door met zijn oliewinning.
Zeker is dat de opwarming van de aarde ondertussen geen probleem meer is voor de verre toekomst. Dat beseft ook het hoofdkwartier van Shell. De kans dat het bedrijf zijn beloftes over klimaatneutraliteit wil nakomen, is nu waarschijnlijk groter dan dertig jaar geleden. Maar bij Milieudefensie hebben ze het liefst een juridische stok achter de deur. Het doel van deze rechtszaak is in elk geval
niet een eis tot schadevergoeding. ‘Shell is wereldwijd verantwoordelijk voor 2 procent van de historische uitstoot van CO2 en methaan. Het verleden is natuurlijk niet te veranderen en dat is ook niet het doel van onze rechtszaak. Maar ze kan er wel toe leiden dat Shell zijn plannen aanpast. Onze eis is dat Shell in 2030 45 procent minder CO2 uitstoot dan in 2019.’
Of Shell daartoe in staat is, blijft afwachten. Zeker is dat het bedrijf tegen 2025 acht van zijn veertien raffinaderijen sluit en dat de nietfossiele activiteiten toenemen tot ongeveer een kwart van de jaarlijkse investeringen. Maar als Shell deze zaak verliest, zal het nog een koolstofarm tandje moeten bijsteken. En dat geldt ook voor de andere oliebedrijven, want in Frankrijk hangt Total een gelijkaardige zaak boven het hoofd.
‘Shell is de grootste vervuiler van het land en stoot twee keer meer CO2 uit dan heel Nederland samen’
Milieudefensie
Nederlandse milieuorganisatie