400.000 doden, en wat doet Europa?
Ischgl is klaar voor het skiseizoen. Op 17 december gaan liften en pistes open. Een biertje met de vrienden na het skiën is perfect mogelijk, vertelt de website. Gelukkig maar, want met vijf medeklinkers na elkaar is de naam van het Oostenrijkse dorp makkelijker uit te spreken ná de après-ski dan ervoor. De Italiaanse en Duitse regeringen vragen dat Europa beslist om wintersportgebieden minstens tot na kerst te sluiten. Dat lukt niet, en dat geeft ergernis.
Terecht, maar er is niets aan te doen. De lidstaten legden in de verdragen vast waarmee de Unie zich mag inlaten. Over de sluiting van skigebieden kreeg ze geen zeggenschap. De aanpak van de coronacrisis verliep chaotisch, omdat Europese instellingen niet de bevoegdheid hadden om tussen te komen. Als Europees president Charles Michel zou bevelen dat contactberoepen overal moeten sluiten om grensoverschrijdend kapsel- en tattootoerisme te stoppen, zou minstens de helft van de lidstaten hem met klem vragen zich met de eigen zaken te bemoeien. Een Europese politiemacht die een en ander kan afdwingen, bestaat niet.
Ieder doet het bijgevolg op eigen houtje. Wie de nationale maatregelen in een Excel-bestandje giet, ziet een kluwen van regels over quarantaineduur, aantal contacten, aanbevolen afstand en mondmaskers. Er zijn uiteenlopende voorschriften voor knuffelen, winkelen, ellebooggroeten en omgang met kleinkinderen, risicogroepen en nertsen in de kerstperiode. Het is een half wonder en zonder meer een verdienste van de Europese Commissie dat het lukt om voor vaccins een groepsaankoop te regelen. Het scheelde niet veel of lidstaten waren nu bij elke vaccinfabriek tegen elkaar op aan het bieden. Als Hongarije en Polen bij zinnen komen, komt er zelfs een Europees herstelfonds. Maar de coördinatie van de nationale maatregelen loopt mank, want de Unie krijgt er geen vat op. De spelregels laten het niet toe.
Omdat de mensen al zoveel somberheid moeten verwerken, pakte het Europees Milieuagentschap vorige week uit met een opbeurend persbericht. Het is te zeggen, de titel klonk opgeruimd en opgewekt: ‘Duidelijke verbetering van de luchtkwaliteit in Europa: minder sterfgevallen in verband met luchtverontreiniging.’ Het werd nauwelijks opgepikt in de media, zelfs niet door deze krant. Misschien had de vrolijke aanhef er iets mee te maken. Geen nieuws is goed nieuws, maar dan omgekeerd.
Wat volgde, was nochtans verbijsterend: blootstelling aan fijnstof, stikstofdioxide en ozon veroorzaakt jaarlijks 400.000 doden in de Europese
Unie. Dat is minder dan tien jaar geleden, vandaar de blijmoedige titel. Maar wel nog altijd 400.000 vroegtijdige overlijdens. Dat cijfer is geen riskant gokje en evenmin een ramptijding om u middels een doorlopende betalingsopdracht levenslang aan Greenpeace te binden. Het is het resultaat van een breed gedragen onderzoek door serieuze wetenschappers, samengevat in een officieel rapport van 164 pagina’s, door liefhebbers en collega’s te consulteren en te verifiëren. Om het even te situeren: de covid-dodenteller in de Europese Unie staat sinds het begin van de waarnemingen, straks een jaar geleden, op ongeveer 320.000.
Zonder maatregelen waren er uiteraard meer slachtoffers gevallen. Niemand mag het virus met de stekeltjes minimaliseren of het vernietigende en besmettelijke potentieel ervan onderschatten. Omdat het zo onverwacht toeslaat en met golven en in pieken, kan het hele ziekenhuizen doen kapseizen en het gezondheidssysteem ontwrichten. Het is een pertinente schande dat ze zich in Ischgl klaarmaken voor een bisnummer en hun Europese titel van superverspreider klaarblijkelijk willen verlengen. Dat wordt trouwens nog een hevige competitie, nu ook organisatoren van lichtfestivals en koopzondagen zich in de strijd werpen (DS 30 november). De machteloosheid van de Unie, door tekortschietende bevoegdheden, is hemelschreiend.
Als het over luchtkwaliteit gaat, moeten we wél naar Europa kijken. Dankzij gemeenschappelijke afspraken, zoals uitstootregels, dalen de vervuiling en de sterftecijfers langzaam. Beleid heeft wel degelijk een impact. Maar de Europese normen zijn eigenlijk niet zo streng. Dus blijven de cijfers stuitend. Aanbevelingen van de Wereldgezondheidsorganisatie gaan een pak verder. De maatregelen die nodig zijn om aan zoveel vroegtijdige sterfgevallen te ontsnappen, staan opgesomd. Ze hebben betrekking op vervoer, industrie, energie, landbouw en verwarming. Als een meerderheid van lidstaten en Europarlementariërs ermee instemt, zijn het afdwingbare Europese wetten.
De grootste slachtoffers van de slechte lucht zijn dezelfde als die van het virus: broze mensen met kaduke longen en een kwetsbaar hart. Een vaccin tegen fijnstof komt er niet. We kunnen wel regels maken om de uitstoot drastisch terug te dringen. Of zijn ze intussen ingecalculeerd, die 400.000 doden, jaar na jaar na jaar? Maalt iemand er eigenlijk nog om?
De grootste slachtoffers van de slechte lucht zijn dezelfde als die van het virus: broze mensen met kaduke longen en een kwetsbaar hart
Hendrik Vos doceert Europese studies aan de UGent. Zijn column verschijnt tweewekelijks op dinsdag.