Het jaar van hoon en schaamte

Belgenmoppen bestaan voor een reden. Het thema van die moppen, die gretig in Nederland, Frankrijk en Engeland worden verteld, is steevast hetzelfde: Belgen zijn niet zo slim. Ze blinken niet uit in competentie. Ze zijn niet echt mee.

Wie overschouwt hoe België dit jaar, dat vermoedelijk niet snel uit het collectieve geheugen zal vervagen, internationaal in het nieuws kwam, zal snel tot de conclusie komen dat ons land als bron van hoon en vertier een mooie toekomst tegemoet gaat.

Toen president Donald Trump voor de verzamelde internationale media met een grafiek stond te zwaaien waarin België bovenaan prijkte als het land met verhoudingsgewijs de meeste coronadoden, zat hij voor één keer niet ver van de waarheid. Want ja, in alle grafieken die dag na dag in alle internationale nieuwsberichten verschenen, zweefde ons land vaak eenzaam bovenaan. Internationale media berichtten over de intrieste sterfhuizen die onze woonzorgcentra waren. Die berichten waren helaas evenmin fout.

Ook in analyses die verder keken dan coronadoden, sloegen we geen al te best figuur. De Financial Times publiceerde een veel gedeelde grafiek waarin ook naar de economische impact werd gekeken. In dat grafiekje was België een soort van Pluto dat bijna van het blad viel. Een land met uitzonderlijk veel slachtoffers, maar ook met relatief veel economische schade.

Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen, luidt een afgezaagd spreekwoord. Maar tijdens de tweede golf was het weer prijs. Het aantal coronabesmettingen in ons land schoot omhoog als een vuurpijl met Nieuwjaar (toen dat nog mocht). Weldra zweefden we weer eenzaam bovenaan in internationale vergelijkingen.

Gelukkig is het weer wat beter, maar de schade is al aangericht. Die is vermoedelijk onherstelbaar, want er was nu eenmaal weinig goed nieuws dat een verlossend tegenwicht in de balans van onze internationale reputatie gooide. Zoek maar eens op wat het afgelopen jaar over België is verschenen in The New York Times of The Guardian: Aalst Carnaval, Sanda Dia, Leopold II, Mawda … Het is een pijnlijk overzicht.

Zijn die media dan niet een beetje vooringenomen? Weten ze niet dat we onze bevolking uitzonderlijk goed gestabiliseerd hebben op het vlak van werk en inkomen? Dat de werkloosheid nauwelijks toenam en dat de inkomens globaal op peil bleven? Weten ze dan niet dat België een hoofdrol speelt in de ontwikkeling en productie van vaccins?

Ja, maar dat doet niet af aan de harde realiteit dat we al veel langer op cruciale uitkomsten wegzakken. Structureel. Of het nu gaat over productiviteit, klimaat, tewerkstelling, armoede of zelfs onderwijs en gezondheid. We denken nog altijd graag dat we in een voorbeeldige welvaartsstaat leven. De realiteit is dat we amechtig achter aan het peloton sukkelen van de landen waar we onszelf zo graag mee vergelijken.

We kennen een aantal van de fundamentele oorzaken: veel te complexe bestuursstructuren en te veel beleid dat ter plekke wordt geïmproviseerd door ministers en hun almachtige, lobbygevoelige kabinetten, waardoor de korte termijn primeert. Herinner u de saga van de vernietigde mondmaskers. In een land met een administratie die de macht en verantwoordelijkheid heeft die ze behoort te hebben, was zoiets nooit gebeurd.

Beleid blijft vaak nattevingerwerk, en dat kwam ons dit jaar extra duur te staan. Pas nadat de ernst van de situatie duidelijk was geworden, kregen we de inderhaast opgerichte Gees. Die opereerde ondoorzichtig, simpelweg omdat het geen officieel overheidsorgaan was. Daarna hadden we Celeval, met een totaal andere samenstelling. De leden rolden snel na de oprichting vechtend over straat. De nieuwe regering beloofde een ‘inter- en multidisciplinair wetenschappelijk comité’ dat zou helpen waken over ‘de maatschappelijke, economische en sociale impact van maatregelen’. En dan nog wel aangevuld met buitenlandse experts. Niets daarvan is er.

En er is die blijvende lobbygevoeligheid. Zelfs op momenten dat er vrij eenduidige wetenschappelijke adviezen waren, al dan niet (semi)officieel, was er de onweerstaanbare drang toe te geven aan de druk van dezen en genen. Alle geïnformeerd verstand zei het ene, politici deden vaak het omgekeerde. Keer op keer.

Het zou allemaal snel vergeten zijn als corona een groot accident was, een natuurramp die ons allen één keer in ons leven overkomt. Maar wat we dit jaar hebben gezien, wat de hele wereld heeft gezien, is helaas symptomatisch voor structurele disfuncties in ons bestuur. Die kunnen we perfect verhelpen, want Belgen zijn echt niet dommer dan de rest van de wereld. De wijze waarop we onszelf besturen, is dat wel. De hele planeet weet dat ondertussen.

Belgen zijn echt niet dommer dan de rest van de wereld. De wijze waarop we onszelf besturen, is dat wel

Ive Marx is hoogleraar (UAntwerpen) en doceert vooral in de opleiding sociaaleconomische wetenschappen. Zijn column verschijnt tweewekelijks op dinsdag.