Oprukkend zout water doet spookbossen ontstaan
De stijgende zeespiegel houdt lelijk huis in de oostelijke kustgebieden van de VS. Er ontstaan kale bossen vol dode bomen, die vanuit de ruimte te zien zijn.
Het ziet er naargeestig uit. Een bos met dode bomen, niet meer dan afgekloven skeletten. Sommige staan nog overeind, andere liggen plat. Ze worden ‘ghost forests’ genoemd, spookbossen. Je vindt ze steeds meer langs de Atlantische oostkust van de VS. Door de stijgende zeespiegel worden de moerassen langs de Atlantische kust steeds natter en zouter. De bomen zijn niet bestand tegen dat zout.
‘Houten grafstenen’, noemt Emily Ury de kale stammen in een artikel op de wetenschappelijke website The Conversation. De wetenschapster aan de Duke University in Durham (North Carolina) deed onderzoek naar de effecten van het oprukkende zeewater in het natuurreservaat Alligator River, in dezelfde Amerikaanse staat.
Google Earth
Ze beschrijft hoe ze zich door het kniehoge water van het reservaat voortbeweegt. Overstroming is er een alledaags fenomeen geworden. Ze ziet bomen die sterven, klein blijven of misvormd zijn. Jonge bomen, zaailingen, zijn nergens te bespeuren. Zoutminnende planten nemen hun plaats in. Met de bomen verdwijnen dieren zoals de rode wolf en de kokardespecht. ‘Maar ook landbouwbedrijven en bosbeheerders komen in de problemen’, schrijft Ury. Doordat de wegkwijnende bossen CO2 uitstoten, dragen ze bij tot de klimaatverandering die de stijgende zeespiegel veroorzaakt.
In het artikel refereert ze aan onderzoek dat ze met drie collega’s gedaan heeft. Ze brachten de evolutie van het natuurreservaat over 35 jaar in kaart. Hun onthutsende conclusie: 11 procent van de beboste oppervlakte is in die tijd een spookbos geworden. Meer dan 1.000 hectare ging verloren aan de zee, meer dan 19.000 hectare bos transformeerde tot moeras of struikgewas. De evolutie ging het snelst na de doortocht van orkaan Irene, in 2011, en de vijf jaar lange droogte die eraan voorafging. ‘Schokkend,’ noemt Ury dat, ‘want het reservaat is beschermd en er is verder geen verstorende menselijke activiteit.’
Dilemma
De wetenschappers staven hun conclusies met satellietbeelden van de Nasa en met foto’s van Google Earth, die voor het eerst in dit soort onderzoek gebruikt worden. De opmars van de spookbossen is al vanuit de ruimte zichtbaar.
De aanpak van het fenomeen leidt tot een dilemma. Moeten de lokale natuurbeheerders het bos opgeven en het ontstaan van een zout moeras omarmen?
‘Als we het zeewater toch niet kunnen tegenhouden, is een zout moeras te verkiezen boven open water’, laat Emily Ury weten in een e-mail. ‘Dan behouden we voordelen wat biodiversiteit en koolstofopslag betreft. Als een zout moeras snel aangroeit, kan het een dam opwerpen tegen de stijgende zeespiegel.’
Of andere, zoutbestendige bomen introduceren? ‘Zo bestaan er erg weinig’, zegt Ury. ‘Alleen in mangroves vind je die. En ze overleven de koude winters niet in pakweg North Carolina.’
Voorsmaakje
‘Dit is een voorsmaakje van de effecten van een stijgende zeespiegel, waarvan we nog maar het begin gezien hebben,’ reageert Bart Muys, professor bosbeheer en bosecologie aan de KU Leuven.
De gevolgen van de zeespiegelstijging hangen volgens hem sterk af van de geologie van een kustgebied. Bij rotskusten ligt het land hoger dan de zee en wordt de vegetatie maar weinig door de zeespiegel beïnvloed. Bij kusten uit sedimentair materiaal ligt dat anders. Kleine stijgingen van de zeespiegel leiden in zulke vlakke gebieden tot overstromingen. Voor het zover is, kan er al sprake zijn van zout of brak water in het afwateringssysteem en het grondwater, waardoor zoetwaterplanten, met name bomen, kunnen afsterven.
In Europa zijn de meeste vlakke kustgebieden ingepolderd en met dijken beschermd, zodat het zoute water niet kan binnendringen. ‘In België, waar we amper kustbossen hebben, is het risico op korte tot middellange termijn klein’, zegt Muys. ‘Maar een gebied als de Landes, in Zuidwest-Frankrijk, loopt wellicht groter gevaar.’
Spookbossen door een stijgende zeespiegel vind je in België dus niet. Als we al dode bossen hebben, vind je ze niet aan zee en zijn ze toe te schrijven aan de droogte of aan het verwoestende werk van een kever als de letterzetter.
Polders
Verzilting via het grondwater treedt hier wel op, ook in de Vlaamse polders. ‘Dat is meer een gevolg van de droogte dan van het stijgende zeewater’, zegt Wim Pauwels van het Agentschap Natuur en Bos. Als de laag zoet grondwater slinkt, valt de buffer tegen het ondergrondse zoute water weg. Voorlopig vormt dat meer een probleem voor de landbouw dan voor de natuur, die hier van oudsher al redelijk tegen zout bestand is.
Via de getijdenwerking van de Schelde stroomt ook zouter water het binnenland in. In een gecontroleerd overstromingsgebied als dat van Kruibeke, waar bewust zilt water binnengelaten wordt, zie je effecten op de plantengroei. ‘Oorspronkelijke bomen als populieren en knotwilgen sterven er af’, zegt Pauwels. ‘Bomen zijn nu eenmaal slecht bestand tegen veranderingen in het waterregime. Beter aangepaste soorten zullen het daar overnemen.’
Doordat de stervende bossen CO2 uitstoten, dragen ze bij tot de klimaatverandering die de stijgende zeespiegel veroorzaakt