Egypte: groots in het verleden, en dus ook groots in het heden?
Egypte laat al het hele voorjaar van zich horen met opgegraven sarcofagen, mummies met een gouden tong, een colonne farao’s en de vondst van een verloren stad. De boodschap is politiek en toeristisch. En vooral niet mis te verstaan.
Was archeologie een Olympische discipline, dan hadden de Egyptische archeologen hun minimum op zak. Vorig najaar begonnen ze al te pieken. In september groeven ze 27 sarcofagen op nabij Saqqara, in oktober 32 en in november volgde een persconferentie met een resem hoogwaardigheidsbekleders om te melden dat ze er 100 hadden. Dat zal allicht een gecumuleerd verslag geweest zijn.
Begin februari werd bekendgemaakt dat in de oude havenstad Taposiris Magna zestien begraafplaatsen waren ontdekt. De overledenen waren aangetroffen met amuletjes van bladgoud in de vorm van een tong. Zo konden ze in het hiernamaals nog een praatje doen. Kwamen ze met een mond vol tanden voor Osiris te staan, dan hadden ze tenminste nog een gouden tong. Half februari kwam het nieuws dat de oudste brouwerij ter wereld was gevonden. Wie dacht dat die titel Stella Artois toekwam, was eraan voor de moeite.
‘De vondsten zijn uitgespeeld als een campagne’, zegt Harco Willems, hoogleraar Egyptologie aan de KU Leuven. ‘Maar dat is op zich niet nieuw. Egypte hanteert al tientallen jaren de strategie om archeologische ontdekkingen internationaal in de media te brengen. Het toerisme is een van de grote motoren van het land en die is al in de jaren 90 beginnen te sputteren door een reeks aanslagen op toeristische doelwitten. Dit gezegd zijnde, de wanhoop is nu ook weer niet zo groot dat Egypte het roer omgooit. Tot vlak voor corona ging het zelfs weer de goede kant op.’
Pompeji van Egypte
Overal is april ‘the cruelest month’, maar in Egypte ging de archeologische nieuwsshow deze maand nog een versnelling hoger. Eind vorige week raakte bekend dat nabij Luxor een nieuwe stad was opgegraven. Vanwege haar hoge potentieel werd ze ‘het Pompeji van Egypte’ genoemd en Egyptoloog Betsy Bryan van de John Hopkins Universiteit noemde het ‘de belangrijkste archeologische vondst sinds de ontdekking van het graf van Toetanchamon’. Er zijn al zegels teruggevonden, zodat men de site kan dateren uit de periode van Amenhotep III, die tussen 1386 en 1353 voor Christus regeerde. De stad heeft een woongebied, een administratieve zone, een bakkerij en werkplaatsen voor stenen en juwelen. ‘We verwachten ongerepte graven met schatten’, prikkelde Zahi Hawass de rest van de wereld.
Op zijn 73ste staat Hawass, de autoriteit van de Egyptologie, opnieuw in het centrum van de aandacht. Met zijn Indiana Jones-hoed is hij zowat een merk geworden en critici vinden zijn macht zo groot dat ze hem ‘De Onvermijdelijke’ noemen. Onder president Hosni Moebarak was hij kortstondig minister van Oudheden, maar het werd stiller toen Abdul Fatah al-Sisi de macht greep.
‘Het is zeker niet zo dat er toevallig de laatste tijd veel gevonden wordt’, zegt Midden-Oostenkenner Koert Debeuf. ‘Het valt natuurlijk op. Misschien waren de vondsten al langer bekend en zijn ze nu pas gecommuniceerd. Chief archeologist Nawass heeft een zeker talent voor het grote gebaar. Pas over een paar jaar zal blijken of de opgraving bij Luxor echt de grootste ontdekking is sinds het graf van Toetanchamon. De timing van de communicatie is niet ongunstig. Egypte hoopt allicht dat komende zomer het toerisme weer aantrekt. Dan is het nu een goed moment om te boeken. Er is bovendien momentum. Het Nationaal Museum voor Egyptische Beschaving is in gebruik genomen.’
Dat was ons niet ontgaan. Begin deze maand gingen foto’s de wereld rond van een parade waarbij 22 mummies – achttien koningen en vier koninginnen – vanuit hun afgeleefde verblijfplaats op het Tahrirplein zeven kilometer verderop naar het nieuwe museum werden overgebracht. Voordien waren de straten heraangelegd om de rit zo comfortabel mogelijk te maken. De mummies waren voor de gelegenheid in een zuurstofvrije en schokbestendige capsule gelegd. Eerst kwam er een defilé met tal van historische figuranten, daarna werden de mummies in chronologische volgorde van hun regeerperiode in colonne voorbijgereden.
Dat gebeurde in militaire voertuigen die ietwat doorzichtig uitgedost waren als oude strijdwagens. Voor wie het gebeuren niet kon bijwonen, werd het evenement gestreamd. Bij de aankomst van de mummies schoten kanonnen een eresalvo af en stond president Sisi klaar om hen te begroeten.
King Thutmose II ‘Natuurlijk had men die mummies onopvallend en discreet kunnen overbrengen’, zegt Willems. ‘Men heeft dit transport aangegrepen voor een politiek display. Als Sisi zijn illustere voorgangers van enkele duizenden jaren geleden stond op te wachten, wil dat zeggen dat hij de grandeur van het oude Eg ypte in één lijn zet met de huidige grandeur. Dat doet hij elders nog. Twintig kilometer van Caïro is een nieuwe stad in aanbouw en op de stadspleinen worden historische obelisken gezet. De grootheid van weleer wordt nadrukkelijk tentoongesteld. Dat wil Sisi aan zijn bevolking meegeven. Egyptenaren zijn trots op hun land, daar zoekt de regering aansluiting bij. Daarom zie ik dit gebeuren vooral als een boodschap aan de bevolking.’
Maar Debeuf denkt dat de boodschap verder gaat dan intern gebruik. ‘Als het gebeuren zich tot de eigen bevolking richtte, dan hadden er Arabische opschriften op de praalwagens gestaan.’ Die waren er inderdaad niet. Op de beelden zijn namen te lezen als ‘King Thutmose II’ en ‘Queen Merytamun’.
Een plaatselijke mededeling, dan maar, waarnaar de rest van de wereld mocht meekijken? Debeuf: ‘Het signaal is dat Egypte nog steeds tot grootste dingen in staat is. Dat speelde ook bij de verbreding van het Suezkanaal. Die klus heeft men niet op de geplande twee jaar geklaard, maar op één jaar. Want: we kunnen dit nog altijd. Het heeft natuurlijk een flinke duit meer gekost. Op de parade van Sisi is goed gereageerd. Zelfs mijn meest kritische politieke vrienden hebben ze niet afgewezen.’
‘Egypte hoopt allicht dat komende zomer het toerisme weer aantrekt. Dan is het nu een goed moment om te boeken. Bovendien is net het Nationaal Museum voor Egyptische Beschaving geopend’