‘Ook al zit je alleen thuis, je voelt je deel van een groter geheel’
Afgelopen week begon wereldwijd de ramadan. Belgische moslims houden die voor de tweede keer in lockdown. In een periode die in het teken staat van vasten, gemeenschap en spiritualiteit gaan moslims en moskeeën op zoek naar andere manieren van samenzijn.
‘Normaal gaan we met het gezin tijdens de iftar naar de moskee,’ zegt Serpil Eroglu (41). ‘We koken er samen. In de week komen we met minstens 50 mensen samen om het vasten te breken, in het weekend zijn we soms met 150. Dat valt nu weg en is een spiritueel gemis’, zegt de vrouw uit Vilvoorde.
Belgische moslims gaan voor het tweede jaar op rij een ramadanmaand in waarin strikte sanitaire maatregelen gelden. Erediensten zijn beperkt tot vijftien personen en elk gezin mag thuis maar één persoon ontvangen. Bovendien strooit de avondklok roet in het eten, want er mag pas gegeten worden na zonsondergang.
In de Ehl-i Beyt-moskee in Laken staat prediker Ebuzer Dedei voor uitdagingen. Dedei is speciaal uit Nederland afgezakt om onder andere lezingen in het Nederlands te voorzien voor de mensen die naar de moskee komen – ‘daar is veel vraag naar, want veel jongeren spreken de taal van hun ouders niet meer zo goed’. In de islam, zegt hij, staat de gemeenschap centraal, ook tijdens de ramadan: ‘Wanneer we de Koran reciteren tijdens het bidden, spreken we altijd vanuit de wij-vorm, nooit vanuit de ik-vorm. Het beleven van de ramadan, onze manier om Allah te aanbidden, doen we nu alleen. In de islamitische leer is het gewenst om samen te komen, om ons eten te delen met elkaar en met behoeftigen zoals weeskinderen.’
Om mensen tegemoet te komen voorziet de moskee online-erediensten en -lezingen. In de grote zaal van de moskee hangt zelfs een green screen en er werd geïnvesteerd in filmmateriaal, om de productiewaarde van de video’s wat op te krikken. ‘We raden mensen ook aan om eten af te geven aan de deur bij vrienden en familie. Op die manier kunnen we de traditie een beetje levend houden.’
Dedei voelt dat er dit jaar, ondanks de livestreams, minder animo is. ‘Er is veel eenzaamheid, en dat heeft een grote impact op je relatie met het geloof. Iedereen kan natuurlijk afzonderlijk bidden, maar als je iets samen beleeft, hou je er ook
meer herinneringen aan over.’
‘Alleen met je gezin eten is niet te vergelijken met wanneer je samenkomt in een moskee’, zegt Serpil Eroglu. Thuis, met haar man en drie kinderen, proberen ze de leemte op te vullen door online op zoek te gaan. ‘We zetten de livestream van de moskee op. En als we eens iets anders willen horen, luisteren we bij een andere moskee. Maar het eten zelf duurt minder lang dan een avond samen met veel anderen in de moskee. Daar is meer gezelligheid. Thuis proberen we de iftaravond te verlengen door na het eten nog een uurtje te lezen.’
De Koran, de basis
Niet iedereen worstelt met de lockdown. Moustapha Faye (53) beleeft de ramadan zoals andere jaren, ‘met als enige verschil dat de winkels vroeg sluiten’, zegt hij lachend. Faye is gemeenschapswachter in Borgerhout. Het is de tweede dag van de ramadan als we hem spreken, dus hij zit nog in de ‘gewenningsfase’.
Voor Faye was de ramadan altijd een intens gemeenschappelijke aangelegenheid. ‘In Dakar staat de moskee naast de kerk. Iedereen viert er kerst en iedereen viert er het Offerfeest, wat je persoonlijke overtuiging ook is.’ In België doet hij de ramadan alleen, al jaren. ‘Ik probeer soms wel met de ramadan naar mijn familie in Senegal te gaan. Vóór corona ging ik soms twee keer per jaar.’
Alleen zijn tijdens de ramadan is voor Faye geen probleem. ‘Alleen zijn is niet hetzelfde als eenzaamheid. Mijn geloof zit in alles. In de mens, in de natuur. Maar ook in mijn werk. Goed je werk doen, ten dienste staan van de gemeenschap, ook dat is een pilaar in de islam.’
Serpil Eroglu
Naar de moskee gaan is voor Faye geen prioriteit. Hij doet meestal de late shift tijdens de ramadan, ‘want dan kan je echt met mensen in contact komen’, dus voor een bezoekje aan de moskee rest er geen tijd. Het vasten breekt hij met zijn collega Mohamadi Messaudi (54) tussen het rondlopen in de wijk door. ‘Het helpt wel als je collega’s ook de ramadan doen.’ Beiden zijn moslim, maar beleven dat verschillend in de praktijk. Faye, met zijn lange dreadlocks en juwelen, krijgt soms opmerkingen: ‘Ze noemen mij dan Jan of Patrick. Ze weigeren te accepteren dat mijn naam, Moustapha, een islamitische naam is. Iedere cultuur gaat er anders mee om, maar de basis – de Koran – verandert niet.’
Transformatie
‘De ramadan is ook een maand van zelfreflectie, waarin je je binnenwereld onder de loep kan nemen’, zegt psychotherapeut en gezinswetenschapper Mohamed Benhaddou uit Gent. ‘Normaal wordt de introspectie uitgebalanceerd door veel contact met familie en vrienden en dat kan nu niet. Maar dat is niet alleen negatief. Corona zet existentiële kwesties, zoals ziekte, verlies en de dood, op scherp. Dat is overal zo, het is deel van ons collectieve bewustzijn. De ramadan, met alle ongemakken, is ook zo’n moment waarop je als individu aangesproken wordt op het collectieve bewustzijn. Wereldwijd vasten er miljarden moslims, dat collectieve bewustzijn heelt een mens. Ook al zit je alleen thuis, je voel je deel van een groter geheel.’
Dankzij de vele online-initiatieven en solidariteitsacties zet die gemeenschap in op de zorg voor elkaar. ‘Mensen hebben in de tussentijd geleerd om zich sociaal te mobiliseren op andere manieren, om op creatieve manieren samen te zijn. Afstand creëert soms de grootste verbindingen.’ Vasten, tot inkeer komen en loskomen van materiële zaken maakt volgens Benhaddou de beleving nog sterker. Daarin zit volgens hem de mogelijkheid tot echte transformatie. ‘Je gaat dieper in jezelf en hoe dieper het dal, hoe hoger de piek.’
‘We zetten de livestream van de moskee op. Als we eens iets anders willen horen, luisteren we bij een andere moskee’ Vilvoorde