‘Influencers leren Cubanen dat ze iets anders mogen zijn dan socialist’
De recente uitrol van het 3G- en 4G-netwerk heeft in de eenpartijstaat Cuba een revolutie veroorzaakt. Via sociale media verspreidt het protest van vorige week zich als een lopend vuurtje. Tot de overheid het internet grotendeels platlegde.
Sinds de protestgolf van vorige week hebben de Cubaanse autoriteiten de toegang tot het internet fors ingeperkt. Militairen en aanhangers van het communistische regime houden pleinen en straten in het oog. Volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International werden 115 opposanten, digitale activisten en betogers ‘op arbitraire wijze opgepakt’. Terwijl de regering van president Miguel Díaz-Canel één dodelijk slachtoffer gemeld heeft, spreekt de onafhankelijke journaliste en internetactiviste Yoani Sánchez in haar (op Cuba zelf niet te beluisteren) podcast over meerdere ‘doden, gewonden en mensen die verdwenen zijn’.
Voor het oog van de camera, terwijl ze live geïnterviewd werd in het programma Todo es mentira (‘Alles is gelogen’) van de Spaanse televisiezender Cuatro, werd vorige week ook de populaire, regimekritische influencer Dina Stars opgepakt. Stars, inmiddels weer op vrije voeten, is lang niet de enige digitale actievoerder tegen wie de autoriteiten een onderzoek gelastten.
Sinds in 2019 decreet 370/2018, alias de ‘zweepwet’ in werking trad, werden ook influencers als Yander Serra en Jancel Moreno geïntimideerd, gearresteerd, beboet of van hun werkmateriaal beroofd. De wet verbiedt de ‘verspreiding van informatie die tegen het algemeen belang, de zeden, de hoffelijkheid en de integriteit van personen is gericht’, maar dient vooral als dekmantel voor de onderdrukking van het vrije woord.
Tandpasta en zeep kopen via Whatsapp
Dat de autoriteiten het ook deze week op de sociale media hebben gemunt, is uiteraard geen toeval. De manifestatie in het stadje San Antonio de Baños, waarmee vorige zondag alles begon, werd gefilmd en was live te volgen via Facebook.
Het was een twaalf uur durende elektriciteitspanne die de burgers op straat bracht, waarna een sneeuwbaleffect ook in tientallen andere steden en dorpen mensen naar buiten lokte. Duizenden Cubanen gaven lucht aan hun woede over de economische crisis, de voedselschaarste, het tekort aan medicijnen en de knoeierige aanpak van de coronacrisis. Nooit eerder in de recente geschiedenis trok een protestgolf zo snel door Cuba, zegt Sánchez. ‘We hebben zo’n honger dat we zelfs onze angst opgegeten hebben.’
Stond de journaliste in 2007 nog moederziel alleen met haar digitale verzet, en gebruikte in datzelfde jaar nauwelijks 1,67 procent van de Cubanen het internet, dan heeft intussen een digitale revolutie plaatsgevonden. Sinds Cuba eind 2018 3G en vervolgens 4G uitrolde, surfen al 4,2 van de 11 miljoen Cubanen op hun smartphone.
Burgers gebruiken het internet vooral om via Whatsappgroepen basisproducten als zeep, tandpasta of pijnstillers op de kop te tikken, maar nu is het internet onver
‘Met inventieve snufjes slaagde het regimekritische middenveld erin het internet te gebruiken’
Sara García Santamaría mijdelijk ook een hefboom voor politieke emancipatie geworden. Zelfs mensen die zich online veeleer op de vlakte houden, deelden massaal berichten over de betogingen. ‘Dankzij het internet laten meer Cubanen hun ongenoegen zien en wordt die onvrede ook internationaal zichtbaarder’, zegt Angela Alarcón van Acces Now, een organisatie die opkomt voor digitale burgerrechten wereldwijd.
Onderzoeker
Make-up tutorials
‘Maar ook de regering wint, want het staatstelecombedrijf ETECSA is de enige internetprovider van Cuba. De jongste maanden heeft ETECSA het net wel vaker afgesloten voor dissidente stemmen. Het gaat ook niet alleen over afsluiten, maar over het vertragen van het debiet. Die techniek doet de alarmbellen minder snel afgaan dan het dagenlange blokkeren van de toegang.’
Volgens Sara García Santamaría, medeauteur van Cuba’s digital revolution: citizen innovation and state policy, ‘hield het regime de toegang eerst bewust beperkt tot zijn meest overtuigde aanhangers. Maar met inventieve snufjes slaagde ook het regimekritische middenveld erin het internet te gebruiken. Gewone Cubanen waren ook voor 2018 al verbonden met de buitenwereld.’
Uiteindelijk kreeg ook de overheid door dat het geen zin had de veralgemening van internet nog langer uit te stellen. ‘Vanuit het buitenland dachten we dat die opening tot een fel politiek debat zou leiden’, zegt García Santamaría. ‘Maar dat bleef beperkt. Mensen gebruikten het internet veel meer om zaken te doen, celebs gade te slaan en make-up tutorials te volgen. Wat de influencers dan weer wél doen, is jonge Cubanen laten zien dat ze ook iets anders kunnen zijn dan een goede of slechte socialist, en dat ze ook niet-revolutionaire, oppervlakkige, materialistische of zelfs kapitalistische interesses mogen hebben.’