EU zoekt de kwadratuur van de begrotingscirkel

Makkelijk zal het niet worden, beseft Europees commissaris Paolo Gentiloni. De kwadratuur van de cirkel, daarmee vergeleek hij de taak die hij en vicevoorzitter Valdis Dombrovskis gisteren begonnen. Ze gaven het startschot voor een publieke consultatieronde, bedoeld om ideeën te sprokkelen om de Europese begrotingsregels te herzien.

Het zogeheten Stabiliteits- en Groeipact, dat grenzen stelt aan de begrotingstekorten en de staatsschuld, werd vorig jaar opgeschort toen de pandemie uitbrak. Dat het pact in ongewijzigde vorm terugkeert, is uitgesloten. ‘De afstand tussen de werkelijkheid en de regels is te groot geworden’, zei Dombrovskis. ‘Dan moet je iets doen’.

De uitdaging zal zijn om de regels zo te ontwerpen dat investeringen mogelijk blijven, maar de schuld tegelijk kan worden afgebouwd. De oude normen – 3 procent tekort en 60 procent schuld – zouden de groei te veel beperken. Maar heel soepele regels zouden het risico met zich brengen dat er geen ruimte is om toekomstige schokken op te vangen. ‘De beperking van de schuld blijft noodzakelijk,’ zei Dombrovskis, ‘omdat je in goede jaren buffers moet aanleggen voor slechte jaren.’

Dat de begrotingsregels ongewijzigd terugkeren sluit Dombrovskis uit. ‘De afstand tot de werkelijkheid is te groot’

Een van de voorstellen die veel kans maken, is om klimaatinvesteringen uit te zonderen van de begrotingsnormen. Zelfs de Nederlandse premier Mark Rutte, die de reputatie heeft op begrotingsvlak een hardliner te zijn, zou dat zien zitten. Een zogenaamde ‘gouden regel’, waarbij de tekorten voor investeringen anders behandeld worden dan voor lopende uitgaven, werd ook al geopperd door de European Fiscal Board, een Europees adviesorgaan.

Maar er doen tal van ideeën de ronde. De Franse econoom Olivier Blanchard heeft bijvoorbeeld voorgesteld om niet langer met strakke one-size-fits-all begrotingsnormen te werken, maar met standaarden die flexibel toegepast kunnen worden, afhankelijk van de situatie van elke lidstaat. Niet de omvang van de tekorten en de schulden staat daarbij centraal, maar de mate waarin de financiële lasten gedragen kunnen worden. ‘Er is geen gebrek aan ideeën en voorstellen over hoe de begrotingsregels verbeterd kunnen worden’, stelden de ING-economen Peter Vanden Houte en Carsten Brzeski dinsdag vast in een nota.

Een bijkomend probleem is welke juridische vorm een nieuw begrotingskader zou moeten krijgen. De fameuze cijfers 3 en 60 procent staan in een protocol dat aan het Europees Verdrag gehecht is. Een verdragswijziging is een zware procedure. ‘Zeer uitdagend en relatief complex’, erkende Dombrovskis. Voor Gentiloni is het belangrijk dat de nieuwe regels eenvoudiger worden. Doordat de oude normen al een paar keer zijn aangevuld met regels voor meer flexibiliteit, is het geheel erg ingewikkeld geworden. ‘Dat komt de naleving niet ten goede’, stelde Dombrovskis vast.

Wat er ook uit de bus zal komen, voor Gentiloni staat één ding als een paal boven water. ‘Het spook van de austerity zal niet terugkeren. Duurzame groei is wat we nodig hebben. Maar excessen moeten aangepakt worden. Inderdaad, de kwadratuur van de cirkel.’