De kille nachtmerrie die oorlog heet
In het kielzog van een Hongaarse overste toont filmmaker Dénes Nagy de weerslag van oorlogsbrutaliteiten.
Natural light Van: Dénes Nagy Met: Ferenc Szabó, Tamás Garbacz, László Bajkó
(103 min.) ¨¨¨¨è
In de bioscoop kun je vluchten voor een realiteit die steeds meer een verschrikking is, maar het kan ook zijn dat je in een nog grotere hel belandt. Dat is het geval met Natural light, een heftige film uit Hongarije over de kille nachtmerrie die oorlog heet. Van camaraderie is amper sprake, van hoop nog minder.
Het verhaal is dat van korporaal István Semetka, een doodgewone boer die, net als duizenden andere Hongaarse soldaten, tijdens de Tweede Wereldoorlog moet dienen bij de Duitse bezettingsmacht in de Sovjet-Unie. Samen met hen hebben zij de taak in deze uitgestrekte gebieden de orde te handhaven. Dat betekent: jacht maken op partizanen en hun handlangers.
Natural light baseert zich op een vuistdikke roman van Pál Závada, of toch een klein deeltje ervan. Van een plot is nauwelijks sprake. Het is documentairemaker Dénes Nagy in zijn eerste fictiefilm niet te doen om het uiteenzetten van een welomlijnd verhaal. Liever permitteerde hij zich de nodige vrijheden om de ontmenselijking te tonen die zo’n ingrijpende context teweegbrengt. Dat doet hij sober en indringend.
Nagy neemt met elke scène zijn tijd om de omgeving te laten inwerken. De film opent met een vlot dat door twee zwijgzaam peddelende heren in een tergend tempo door een winterlandschap wordt gestuurd. Ze vervoeren een reusachtige eland en intussen spieden ze de oever van de rivier af. Zo gaat het minutenlang door, tot een stem hen vanuit de aangrenzende bossen bits een halt toeroept. Grote hompen worden van het kadaver gesneden voor ze hun tocht verderzetten.
Het is Dénes Nagy in zijn eerste fictiefilm niet te doen om het uiteenzetten van een welomlijnd verhaal
Onbewogen
Tijdens die handelingen zien we voor het eerst legeroverste Semetka, een rol voor Ferenc Szabó, die net als de andere acteurs in de film nooit eerder op een set stond. Om de gegroefde koppen te vinden die hij passend karaktervol vond om deze soldaten neer te zetten, legde Nagy een hele queeste af. In het oosten van Letland, op vele duizenden kilometers van hun vertrouwde thuis, draaide hij met hen deze film.
Naturalisme is waar het voor de maker om draait – het zit in kleine gebaren en handelingen, in hun reactie op wat deze oorlog op hun netvlies brandde, in de modder waarin een paard al eens vast kan komen te zitten.
Zijn focus ligt weliswaar op Semetka en de apathie die zich van hem meester maakt. Dorpelingen zijn geen dorpelingen meer, ze zijn verdachten. Ruim anderhalf uur lang kijkt hij even onbewogen. Op enkele cruciale momenten na, althans: dan krijg je nog net een glimp te zien van de mens achter deze militair.
Natural light is het portret van een man wiens vaderland collaboreerde met nazi-Duitsland en gedwongen werd tot gruweldaden. Naar wat hem overkomen is of wat hij zelf heeft aangericht, is het raden. Zijn gelaat doet een onmenselijke horror vermoeden. In de dagen dat we hem volgen, is hij vooral een observator. Is hij dat werkelijk, en zo ja, pleit dat hem vrij?
Oorlog is een vuil spel, waarin Semetka een rol kreeg toebedeeld. Het landschap komt in beeld als een schrikwekkend schilderij. Nagy werpt morele vragen op over Semetka’s verantwoordelijkheid. Zijn gebrek aan empathie boezemt angst in. Ergens onderweg heeft deze man zijn menselijkheid verloren. Het is maar de vraag of er een weg terug is.