Wie is Desmond Shum?
Tycoon Desmond Shum voelde hoe de sfeer veranderde in China toen Xi Jinping aan de macht kwam: zijn ex-vrouw verdween en zelf vluchtte hij naar het buitenland. ‘Beslis toch eens of China jullie vriend of vijand is.’ Niet meer veilig
De avond voor zijn boek uitkwam, kreeg Desmond Shum thuis in Oxford telefoon vanuit China. Hij was al weken op van de zenuwen, want zijn verhaal beloofde vuurwerk te geven. Shum was niet de enige Chinees die fortuin maakte tijdens de jaren van grenzeloze groei. Maar niet zo heel veel tycoons verlieten het land, laat staan om uit de doeken te doen hoe het systeem doordrongen is van corruptie en decadentie en hoe de Chinese Communistische Partij daarbij een cruciale rol speelt. Voor Shum was het een wanhoopsdaad. Zijn ex-vrouw Duan Weihong, met wie hij in de jaren 90 een vastgoedimperium had uitgebouwd, was in 2017 plots verdwenen. En net toen hij vorig jaar op het punt stond om dat aan de hele wereld te vertellen, ging de telefoon over en hing zijn ex-vrouw aan de lijn. ‘Ik was geschokt’, vertelt Shum op het terras van de champagnebar van het St. Pancras-station in Londen. ‘Jarenlang hadden onze zoon en ik geen teken van leven gekregen en nu belde ze plots met de uitdrukkelijke vraag om het boek niet te publiceren. Haar telefoontje veranderde de dynamiek van het boek. Het was een verhaal over de recente geschiedenis van China, maar haar telefoontje maakte er ook nieuws van. “Zakenvrouw duikt weer op”.’
Hoe gaat het nu met haar? Is ze nog altijd vrij?
‘Ja, mijn zoon belt haar elke week. Het heeft hem ontzettend geholpen. Het was vreselijk om haar lot niet te kennen. Leefde ze nog, was ze nog bij zinnen, werd ze gefolterd? Hij had voortdurend nachtmerries en huilde veel. Nu heeft hij een ritueel met haar gevonden. Maar ik weet niet hoe vrij ze is. Ik praat niet meer met haar. Ons tweede gesprek was een aaneenschakeling van partijslogans. Ik kon gewoon niet weten of ze boodschappen van iemand anders voorlas, of zei wat ze dacht dat ze moest zeggen. Zo kun je geen gesprek voeren. Toen mijn moeder na vele maanden in Oxford terugkeerde naar China, kreeg ze bij aankomst een officieel sms’je met de boodschap dat ze het nummer van mijn ex niet meer mocht bellen.’ ‘Nee, we waren al gescheiden toen ze verdween, maar er moet een politieke verklaring zijn. Ik heb haar vaak gezegd dat ze, net als ik, moest vertrekken, maar ze wou niet luisteren.’
Het bewuste boek, Red roulette: an insider’s story of wealth, power, corruption and vengeance in today’s China stond meteen op het lijstje van niet te missen boeken van China-analisten. Hier en daar noemde men het ‘het boek waarvan China niet wil dat u het leest’. Shum zelf had er geen idee van hoe de Chinese regering zou reageren. ‘Ik voelde me niet veilig meer op straat, het waren heel emotionele weken. Peking heeft overal in het buitenland studenten zitten die hun patriottisme moeten tonen en daarom achter landgenoten aangaan, maar het bleef rustig.’
In uw dankwoord vermeldt u Bill Browder, de investeerder die uit Rusland moest vluchten en een vijand van Vladimir Poetin werd. Jaren geleden spraken we hem hier in Londen. Hij vertelde hoe hij voortdurend bang was van zijn eigen schaduw. Klokkenluider zijn van een genadeloos regime is geen benijdenswaardig bestaan?
‘Ik sprak met hem om te kunnen beslissen of ik mijn boek wel zou uitbrengen, want ik schreef het aanvankelijk alleen voor mijn zoon. Bill was duidelijk: “Ik wens niemand mijn levensstijl toe”. Na de publicatie heb ik hem ook om veiligheidsadvies gevraagd. Hij heeft me erg goed geholpen. Mijn zoon laat ik niet meer alleen over straat lopen. Mijn wereld is ook kleiner geworden, ik kan niet meer reizen naar waar ik wil. Bevriende landen van China, zoals Singapore of Thailand, mijd ik. Gek genoeg heb ik geen enkele bedreiging gevoeld vanuit China. Toen ik dat aan Bill vertelde, merkte hij op dat de bureaucratie soms traag werkt.’ (lacht)
Wijn voor 100.000 dollar
Het boek van Shum geeft een ontluisterende inkijk in het leven van de Chinese tycoons. Zijn ex-vrouw was goed bevriend met de vrouw van Wen Jiabao, ooit premier van China en lang een van de machtigste mannen van het land. Samen kochten ze een belang in Ping An, de Chinese bank die ooit de belangrijkste aandeelhouder was van Fortis. Shum zetelde zelfs even in de raad van bestuur van de bank. Ze verkochten hun aandeel met honderden miljoenen winst. Toen The New York Times in 2012 een groot corruptieschandaal rond de familie van Wen uitbracht, kleurde de elite in Peking van donkerrood naar schaamrood. De ex van Shum, volgens de Amerikaanse krant op dat moment ‘een van de rijkste vrouwen van China’, werd als een sleutelfiguur omschreven. Volgens Shum gooide de Wen-clan haar ook gewoon voor de leeuwen.
Ontluisterende anekdotes in het boek schetsen hoe de twee in het geld zwommen. In 2011 organiseerden Shum en zijn vrouw een bezoek aan Frankrijk voor enkele rijke vrienden. Ze wilden hun passie voor wijn delen en gingen op zoek naar een luxejacht. Ook de ceo van de vastgoedreus Evergrande, Hui Ka Yan – de laatste tijd in het nieuws wegens op de rand van het bankroet – reisde mee. De vier koppels wilden niet onderdoen voor elkaar en zetten daarom elk hun privévliegtuig klaar. Uiteindelijk wilden ze toch samen kaarten tijdens de vlucht, daarom vlogen drie toestellen leeg naar Frankrijk. In enkele uren verloor Shum 100.000 dollar ‘omdat hij slecht kan kaarten’. Bij aankomst gaven ze in een chic restaurant in Parijs voor de wijn alleen al datzelfde bedrag uit.
‘Mijn zoon had voortdurend nachtmerries en huilde veel. Leefde zijn moeder nog, was ze nog bij zinnen, werd ze gefolterd?’
De decadentie is om van te duizelen. Eerlijk: na het lezen van uw boek, kun je niet anders dan te denken dat de campagne van Xi Jinping tegen corruptie niets te vroeg komt.
‘Ja, dat vind ik ook. Het probleem is dat zijn campagne selectief is. In het Chinese systeem, waarin corruptie zo ingebakken zit, heeft iedereen boter op zijn hoofd. Het is een politieke beslissing achter wie aangegaan wordt. De Partij en de president staan boven de wet.’
In uw boek schrijft u dat China leek te veranderen door de groei en bloei van bedrijven te omarmen, maar dat was schijn. Het land werd niet vrijer. Het was dus altijd de bedoeling om bedrijven in te zetten als instrument voor de Partij?
‘Dat begrijp ik nu beter dan ooit. Uiteindelijk weet elke Chinese ondernemer dat hij zijn rijkdom moet delen met de politieke macht. Als je een krantenkiosk hebt, dan betaal je aan de politie die in jouw buurt het verkeer regelt. Heb je een groter bedrijf, dan geef je geld aan iemand die hoger staat in de politieke hiër