Hoe de N-VA Toneelhuis alsnog kan redden ANALYSE
De N-VA heeft de toekomst van Toneelhuis in handen. Kan en wil ze het voortbestaan van het Antwerpse stadstheater verzekeren?
vooraf
Na bijna 25 jaar houdt het Toneelhuis misschien op te bestaan. Het grootste stadstheater van Vlaanderen, met thuisbasis in de Bourlaschouwburg in Antwerpen, blijkt dan toch niet too big to fail. Hoe is het zover kunnen komen? Een bloeiend stadstheater kaltstellen ruikt naar een politieke afrekening, klinkt het bij kwatongen. De relatie tussen de cultuurwereld en de N-VA is immers altijd vrij koel geweest. Maar het negatieve advies lijkt eerder een opeenstapeling van politieke keuzes en mismanagement die nu onverwachts leidt tot een crisis van formaat.
Het eerste probleem: de centen. De podiumkunsten stonden er voor de subsidieronde 2023-2027 sowieso niet goed voor. Onder impuls van minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) werd het budget voor architectuur, vormgeving, audiovisuele en beeldende kunsten opgetrokken, theater moest inleveren. De commissie beschikte over een budget van 14 miljoen euro voor 25 organisaties, 10 miljoen minder dan zij samen aanvroegen en onvoldoende om de indexering en eerdere besparingen op te vangen. Toneelhuis hoopte op een subsidie van 3,5 miljoen. De experts stonden voor een aartsmoeilijke opdracht die onvermijdelijk slachtoffers moest maken, met naast Toneelhuis ook Troubleyn en Needcompany.
Aanstellingsprocedure Tweede probleem: de raad van bestuur. Het dossier van Toneelhuis was volgens het preadvies, dat De Standaard kon inkijken, op meerdere vlakken ondermaats. De begroting miste zoveel details dat men ‘de noodzaak of realiteitszin’ van bepaalde kosten niet goed kon inschatten, er was geen visie op de spreiding van voorstellingen en de ambitie ontbrak om ‘de kunstenaars van morgen te maken’. In haar analyse houdt de commissie expliciet de – sterk gepolitiseerde – raad van bestuur van Toneelhuis aansprakelijk voor de crisis. Ook intern bij het stadstheater en in politieke kringen leeft die kritiek. In een opinie (DS 17 mei) hekelde Elisabeth Meuleman (Groen) de politieke benoemingen in het bestuur, waarbij ‘ideologie voorgaat op expertise’.
Eén man wordt steeds genoemd: Johan Swinnen, emeritus hoogleraar beeldcultuur aan de VUB en dé cultuurman van de N-VA. Als toenmalig voorzitter van het Toneelhuisbestuur moest hij de opvolging van Guy Cassiers in goede banen leiden. Hij maakte er geen geheim van dat hij koste wat het kost iemand uit de ‘Champions League’ van de podiumkunsten wilde binnenhalen. Van de 18 kandidaten uit de eerste sollicitatieronde in 2019 haalde niemand zogezegd de lat, ook al waren daar huisartiesten FC Bergman en Olympique Dramatique bij, internationaal gerenommeerd en geliefd bij het grote publiek.
Resultaat: toen anderhalf jaar later, op 18 mei 2021, werd aangekondigd dat Kathleen Treier de opvolger werd van Cassiers als artistiek leider van Toneelhuis, had ze nog zes maanden om een dossier te schrijven. Een onmogelijke opdracht, zeker als je weet dat Treier nog aan de slag was bij Theaterfestival en niemand bij Toneelhuis ervaring had met zo’n complexe aanvraag voor tien jaar.
Zelf voelt Swinnen zich niet verantwoordelijk. ‘We hebben dag en nacht gewerkt om een artistiek directeur te vinden, maar de kandidaten stonden niet te springen’, zegt hij gepikeerd aan de telefoon. Ook ziet hij geen graten in de timing van zijn vertrek als voorzitter: in februari 2022, een maand voor het preadvies. Hij deed dat naar eigen zeggen om de ‘principes van goed bestuur te bewaken’ – hij was al negen jaar voorzitter – en de nieuwe ploeg een doorstart te
‘We hebben dag en nacht gewerkt om een artistiek directeur te vinden, maar de kandidaten stonden niet te springen’
Johan Swinnen
Voormalig voorzitter raad van bestuur Toneelhuis
gunnen op basis van een ‘sterk dossier’.
Volwaardig stadstheater
Nu is het aan Swinnens partijgenoten om het puin te ruimen. Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) wilde niet reageren en verwees naar schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud (N-VA). Alle ogen zijn gericht op haar en op minister Jambon. Daoud laat via haar woordvoerder weten dat Antwerpen en de Bourla ‘een volwaardig stadstheater verdienen’ en dat ze ‘haar steun en vertrouwen in Toneelhuis uitspreekt’. Vanuit de stad gaat jaarlijks 2,8 miljoen naar Toneelhuis en het mag goedkoop de Bourla betrekken. ‘Het negatieve preadvies is één realiteit, maar er is ook een andere: die van Toneelhuis dat speelt voor volle zalen in binnen- en buitenland. Ik zal het dossier verdedigen bij de Vlaamse minister van Cultuur, net zoals ik dat ook voor de andere Antwerpse cultuurinstellingen zal doen.’
Jambons woordvoerder Olivier Van Raemdonck wil nog niet vooruitlopen op de definitieve beslissing die de minister eind juni zal bekendmaken. ‘Toneelhuis is een van de kroonjuwelen van het Vlaamse theater, natuurlijk gaat de situatie ons aan het hart’, aldus Van Raemdonck. ‘Maar naast de emoties is er ook de procedure.
Het zou niet fair zijn om nu al een uitspraak te doen. De beslissing is trouwens nog niet genomen. De minister zal nu met alle betrokken partijen samenzitten en dan de informatie verzamelen om het beleid te voeren dat nodig is.’
Jan Rombouts, huidig voorzitter van de raad van bestuur van Toneelhuis, laat weten dat een delegatie inderdaad recentelijk een gesprek heeft gehad met het kabinet-Jambon en met de N-VA-leden van de commissie Cultuur in het Vlaams Parlement. Volgende week zijn ook nog afspraken gepland met Open VLD, Groen en Vooruit. Rombouts bevestigt ook dat het huis geen sociaal passief heeft om een eventuele ontslagronde te dekken. Collectief ontslag nemen als raad van bestuur, zoals Meuleman in haar opinie suggereerde, vindt hij niet aan de orde. ‘De voorbije weken stond het huis hier op instorten. Ondertussen is de rust teruggekeerd door onze beslissing om een nieuwe artistieke en zakelijke leiding ad interim aan te stellen. Nu vertrekken zou weer tot veel onzekerheid leiden. Wij hebben maar één bekommernis: vooruitkijken en Toneelhuis redden.’