‘Jullie sancties doen Poetin geen pijn, ze treffen alleen de gewone Russen’
Met harde woorden aan Vladimir Poetin, maar ook aan Europa, trekt Pussy Riot dezer dagen op tournee. De Russische punkband waarschuwt al tien jaar voor zijn president. ‘Het is tijd om op te staan en te ageren.’
Masha Aljochina klinkt geagiteerd aan de telefoon vanuit München. Ze heeft er net de zoveelste druk bijgewoonde persconferentie op zitten, waar ze ‘foute dingen’ hoorde over Europese landen die Rusland met roebels betalen voor olie en gas. ‘Dat is misdadig. Met dat geld sluit Poetin mensen op. Hij vergiftigt en vermoordt ze. Begrijpen jullie niet dat hij een imperialistische dictator is?’
Dat is al tien jaar haar mantra, en ze heeft er een prijs voor betaald. Begin 2012 kwamen Aljochina en twee andere leden van het feministische kunstcollectief Pussy Riot in het nieuws toen een liveperformance tegen de steun van de orthodoxe kerk aan Poetin, hen op een proces en twee jaar gevangeniskamp kwam te staan. In Rusland zijn de meningen over het radicale collectief verdeeld, maar internationaal kreeg de zaak veel aandacht. Daaruit groeide het idee om het collectief, dat tot dan vooral opruiende video’s maakte, ook als verschillende livebands te laten toeren.
De oorlog in Oekraïne plaatst de opvallendste van die bands nu opnieuw frontaal in het debat. De show Riot days werd in 2015 gecreëerd als een rauwe liveversie van Aljochina’s gelijknamige boek, en ontregelt het publiek met opruiende elektropunk, sloganeske video’s en (zwarte) humor. De update, die onlangs na bijna drie jaar covid van start ging in het Funkhaus in Berlijn en tot in Lissabon te zien zal zijn, bevat brutale beelden van lijdende mensen in Oekraïne, terwijl Aljochina als waanzinnig ‘Boetsja! Boetsja!’ schreeuwt.
‘We hadden jullie gewaarschuwd na wat er in de Krim gebeurd is,’ zegt ze grimmig, ‘nu kan het nog erger worden.’
Vermomd als koerier
Aljochina was onlangs wereldnieuws toen The New York Times berichtte hoe ze, vermomd als maaltijdkoerier, haar land ontvluchtte. ‘Nu krijgt ze daar in elk interview felicitaties voor’, zucht Alexander Tsjeparoekhin, de producent van de tournee. ‘Het is irritant, want voor haar is zo’n ontsnapping business as usual. Masha is al vijftien keer illegaal uit Rusland weggegaan en zal ook terugkeren. Ze wilde vooral weg om de mensen te kunnen sensibiliseren over de situatie in Rusland en Oekraïne.’
Achter de schermen is Tsjeparoekhin al twintig jaar een belangrijke anti-Poetinactivist. Hij organiseerde grote festivals, en begon in 1999 openlijk te waarschuwen dat Poetin gevaarlijk was. ‘Hij had een zeer agressieve houding, uitte meteen bedreigingen en gebruikte vooral een verschrikkelijke taal. Je kon je niet voorstellen dat hij zelfs maar minister zou worden. Rusland was toen nog een vrij land: niet electoraal, wel qua artistieke expressie. Je kon vrij protesteren, er waren vele kritische media die Poetin ongestraft een fascist konden noemen. In dat liberale klimaat is Pussy Riot geboren, en daarom was hun arrestatie in 2012 zo’n schok.’
Tsjeparoekhin, die westerse muzikanten als Peter Gabriel en Björk aanspoorde om stelling te nemen tegen Poetin, verliet Rusland in 2015 en woont nu in Montenegro, van waaruit hij Riot days de wereld rondstuurt. Dat is niet simpel: voor de nieuwe tournee bleken twee vaste performers ‘onbeschikbaar’. Hun vervangers mogen er zijn: saxofonist Anton Ponomarev is een avant-garde noise-artiest en Olga Borisova vond destijds achter de schermen de sloganeske stijl van de band uit. Ooit was ze politieagente, tot de corruptie in Sint-Petersburg haar deed besluiten om activiste te worden.
Duizenden graffiti
Hoe is het dezer dagen in Rusland voor artiesten? ‘Er zijn veel anonieme acties en je ziet duizenden graffiti’, zegt Aljochina, ‘maar je kunt dezer dagen 15 jaar gevangenisstraf krijgen als je foto’s van Boetsja post.’ Veel artiesten werken in het buitenland, vertelt ze: onder hen de rapper Oxxxymiron, die ‘Russians against war’-concerten organiseerde als benefiet voor Oekraïne. Anderen, zoals beeldhouwer Oleg Koelik, bleven in Rusland en worden nu voor het gerecht gedaagd omdat ze ‘het nazisme in eer herstellen’. Er zijn mensen gearresteerd die Orwells roman 1984 verkochten, omdat ze ‘het Russische leger daarmee in diskrediet brengen’. Ze spuwt de officiële klachten uit alsof het vergif is.
‘Poetin is stap voor stap gegaan’, zegt Tsjeparoekhin. ‘In 2012 liep ik nog rond met een poster “Poetin is een fascist” en als ik gearresteerd werd, was de politie vriendelijk en kwam ik na een dag vrij. Vandaag zijn er allerlei nieuwe, puur politieke politiediensten en veel corrupte rechters, die dik betaald worden met onder meer jullie geld. Europa heeft te lang gedacht dat Rusland een Europees land is met eigen politieke regels, en nu blijven
‘Je kunt in Rusland dezer dagen vijftien jaar gevangenisstraf krijgen als je foto’s van Boetsja post’
Masha Aljochina Pussy Riotactiviste
‘Europa heeft te lang gedacht dat Rusland een Europees land is met zijn eigen politieke regels’
Alexander Tsjeparoekhin Producent tournee
jullie gas kopen. Geen enkel economisch belang kan dat goedpraten. Jullie sancties doen Poetin geen pijn, maar treffen wel de gewone mensen die niet meer aan hun centen kunnen.’
‘Poetin maakt geen grapjes’, zegt hij. ‘Ik geloof absoluut dat hij in staat is om zijn nucleaire arsenaal te gebruiken. Deze paranoïde man denkt niet redelijk, hij is een bedreiging voor de wereld.’ ‘U moet niet suggereren dat Europa naief geweest is’, fulmineert Aljochina. ‘Het gaat allemaal om geld, dat belangrijker geacht wordt dan mensenrechten. En in Rusland zien we dagelijks opruiende programma’s op de staatstelevisie, die zeggen dat we Europa, de vijand, moeten vernietigen en dat de Russen die hun eigen land niet steunen, gesteriliseerd en naar kampen gebracht zullen worden. Maar waar ik vooral bang voor ben, is dat de onverschilligheid zal toenemen. Daarom ben ik de grens overgestoken, en kies ik op het podium voor een agressieve, sloganeske taal: het is tijd om op te staan en te ageren.’
Pussy Riot is te beleven in Het Depot in Leuven op vrijdag 20/5.