Een DNA-dieet is nog niet voor morgen
In het tv-programma Da’s dikke liefde volgen deelnemers met overgewicht een dieet dat op maat is geschreven van hun DNA. Kan dat wel? ‘We weten nog maar beperkt hoe alle genen die bij onze stofwisseling betrokken zijn, elkaar beïnvloeden.’
In het programma Da’s dikke liefde kregen vorige maandag twee deelnemers van programmaleider Servaas Bingé een gepersonaliseerd ontbijt voorgeschoteld. Het ene ontbijt bevatte een royale portie antioxidanten (voedingsbestanddelen die schadelijke stoffen in het bloed wegnemen), het andere extra ontstekingsremmende stoffen. Onderzoek van het DNA van de deelnemers, dat voor het programma deels was uitgelezen, had namelijk uitgewezen dat de eerste deelnemer vatbaar was voor een antioxidantengebrek, en de andere gevoelig was voor ontstekingsreacties in het bloed.
‘Bloedonderzoek bevestigde vervolgens die voorspelling’, zegt Bingé, die behalve programmamaker ook arts is. ‘En omdat er een verband bestaat tussen overgewicht en de ontregeling van zowel de antioxidantenspiegel als de ontstekingsmechanismen in het bloed, vond ik het zinvol om de eetgewoonten van de deelnemers daarop aan te passen.’
Vraatzucht
Roman Vangoitsenhoven is endocrinoloog bij het UZ Leuven. Het klopt, zegt hij, dat mensen door overgewicht soms last krijgen van ontstekingsreacties, en vermoedelijk daardoor uiteindelijk ook diabetes, hoge bloeddruk, aderverkalking en kanker kunnen krijgen. En het klopt ook dat diëten kan helpen om de ontstekingswaarden in hun bloed weer naar beneden te halen. ‘Maar in de praktijk moeten we daarvoor geen DNA-analyse doen. Of de bloedwaarden afwijkend zijn, meten we gewoon rechtstreeks in het bloed.’
Voorlopig is er geen wetenschappelijk bewijs dat genetische informatie uit ons DNA gepersonaliseerd dieetadvies kan opleveren, zegt Vangoitsenhoven. ‘Het klopt wel dat een aanleg voor zwaarlijvigheid deels genetisch kan zijn voorgeprogrammeerd. Maar de genvarianten die daartoe bijdragen zijn talrijk, en we weten nog niet heel precies hoe ze op elkaar inspelen. Dat maakt dat we op basis van DNA-variatie tussen mensen geen gerichte dieetadviezen kunnen geven. Studies waarin mensen met overgewicht een gepersonaliseerd advies op basis van hun DNA kregen, leverden tot dusver geen bevredigende resultaten op. Vergeleken met mensen aan wie een standaarddieet werd voorgeschreven, raken mensen op zo’n gepersonaliseerd dieet niet meer gewicht kwijt.’
Olivier Vanakker is klinisch geneticus bij het UZ Gent. Ook hij vindt het voorschrijven van een gepersonaliseerd dieet op basis van variaties in iemands DNA op dit moment weinig realistisch. ‘Tenzij dan bij zeldzame genetische vormen van overgewicht, zoals wanneer de aanmaak van het verzadigingshormoon leptine door een fout in de DNA-code is verstoord, of wanneer de celreceptor waarop dat hormoon aangrijpt, niet functioneert.’
‘Zulke mensen hebben voortdurend honger, hoeveel ze ook eten’, zegt Vanakker. ‘Ze zijn als kind vaak al erg zwaarlijvig, en als ze diëten vallen ze veel moeilijker af dan mensen zonder stoornissen in hun verzadigingsgevoel. In zulke gevallen kan een DNA-analyse nuttig zijn, om duidelijk te maken dat diëten mogelijk maar beperkt effect zal hebben. En ook om het stigma weg te halen dat deze mensen hun overgewicht aan een gebrekkige zelfdiscipline te wijten hebben. De vraatzucht waaraan zij lijden, is immers genetisch van oorsprong. Er staat biologisch echt geen rem op hun honger. Hun afwijkende eetgedrag is genetisch aangestuurd.’
‘Bij zeldzame vormen van overgewicht kan een DNA-analyse nuttig zijn, om duidelijk te maken dat diëten mogelijk maar beperkt effect zal hebben’
Olivier Vanakker
Klinisch geneticus UZ Gent
Toekomstmuziek
Maar in verreweg de meeste gevallen heeft een DNA-analyse geen zin, meent Vanakker. ‘Er zijn tientallen genen betrokken bij de werking van onze stofwisseling, maar we weten nog maar beperkt wat die genen doen, en hoe ze elkaar beïnvloeden. Je kunt het vergelijken met de genetische variaties die onze lichaamslengte bepalen. We kennen honderden genvarianten die daarbij betrokken zijn, maar we kunnen op basis daar van niet voorspellen hoelang een kind op volwassen leeftijd zal worden. Té complex. Hetzelfde geldt voor gewicht.’
Arts Servaas Bingé kan zich erin vinden. Een gepersonaliseerd dieetadvies op basis van genetische eigenschappen is voorlopig nog toekomstmuziek, zegt hij aan de telefoon. ‘DNA-onderzoek zoals wij dat voor ons programma hebben laten uitvoeren, is in de dagelijkse praktijk niet haalbaar, en ook nog eens behoorlijk prijzig bovendien: DNA uitlezen kost 200 euro per persoon. Maar ik denk wel dat DNA-analyse op termijn potentie heeft, al zal het nog niet voor meteen zijn. Medici hebben deze steen nog maar pas opgelicht. Ze zijn nog volop aan het ontdekken wat eronder verscholen ligt.’