Merkel was zich bewust van gevaar Poetin, maar bleef doormerkelen
In haar eerste publieke optreden zei de Duitse oud-kanselier dat ze zich geen verwijten maakt. ‘Hadden we Poetin kunnen tegenhouden?’, vroeg Angela Merkel zich af. Een antwoord gaf ze niet.
Neen, ze had zich niks te verwijten, vond oud-kanselier Angela Merkel dinsdagavond. Het was haar eerste publieke optreden, sinds ze een halfjaar geleden de fakkel doorgaf aan Olaf Scholz. In die tijd is Europa met een schok wakker geworden uit de zoete droom waarin Merkel ons gewiegd had. De Russische inval in Oekraïne maakte een einde aan de illusie dat Vladimir Poetin zijn historische claim op het land zou opgeven. Nadat hij in 2008 in zijn beroemde speech in München had aangekondigd dat Rusland weer een belangrijke rol in de wereld zou spelen, maakte hij werk van die missie: hij trok Abchazië en Zuid-Ossetië uit Georgië, annexeerde de Krim, ondersteunde de separatisten in Oost-Oekraïne, zond troepen naar Syrië om Bashar al-Assad in het zadel te houden en stuurde een huurlingenleger in Mali aan. In het laatste jaar van Merkels ambtstermijn installeerde hij zijn troepen rond Oekraïne, klaar voor de inval.
Russlandversteher
De Europese leiders luisterden al die jaren naar Merkel. Duitsland is een van de belangrijke landen in de EU en Merkel was de Russlandversteher bij uitstek: ze kon met Poetin in het Russisch en in het Duits praten, ze zijn van dezelfde generatie, opgegroeid onder een gelijkaardig regime.
Aan het einde van haar ambtstermijn was Merkel de enige die Poetin vanaf het begin van zijn carrière kende. Dus als zij vond dat de EU met Rusland moest blijven praten, dan deed de EU dat ook. Landen als Polen of de Baltische staten, die kordater wilden optreden, werden als getraumatiseerde angsthazen naar de zijlijn geduwd.
Toch erkende Merkel dinsdag dat ze wist dat Poetin Oekraïne nooit zou opgeven. Ze dacht Kiev zwaar leed te besparen door toegevingen te doen aan Poetin. Daarom heeft ze in 2008 haar veto gesteld tegen de mogelijke toetreding van Oekraïne aan de Navo (ook omdat ze vond dat Oekraïne er op dat moment niet klaar voor was, het land was te ondemocratisch en corrupt). Merkel heeft om die reden aan de Minskakkoorden gewerkt, die snel op papier werden gezet om verder bloedvergieten in Oost-Oekraïne te vermijden.
Merkel zei dat ze haar Europese collega’s altijd gewaarschuwd heeft dat Poetin de EU wilde verzwakken. Ze beweerde dat zij na de annexatie van de Krim voorstander was van hardere sancties tegen het Russische regime. Het verwondert dat ze, als een van de machtigste politici in Europa, dan haar punt niet heeft kunnen maken. Of bleef ze toch inzetten op een goeie verstandhouding met het Kremlin?
Voor de Duitse economie waren goede banden met Rusland belangrijk. De handel tussen de landen was na de annexatie van de Krim gedaald, maar vorig jaar steeg de export naar Rusland sterk. Op het vlak van energiebevoorrading maakte de Duitse regering zich zeer afhankelijk van Rusland, met de keuze voor de omstreden gaspijplijn Nord Stream 2, ondanks kritiek van Europese collega’s en de VS.
Merkel repte dinsdag met geen woord over Nord Stream 2, maar zei wel dat je met een land als Rusland best een goed nabuurschap opbouwt. Het hele idee van ‘Wandel durch Handel’, het regime veranderen door er goeie handelsbetrekkingen mee aan te knopen, vond ze onzin. ‘Poetin heeft nooit in democratie geloofd’, zei ze.
Meer defensie-uitgaven
Merkel prees zich gelukkig dat de val van de Berlijnse Muur en de grote omslag in Oost-Europa, ten tijde van Mikhail Gorbatsjov, zo vreedzaam verliep. Mocht Poetin toen aan de macht zijn geweest, zou dat anders zijn gegaan, suggereerde ze onuitgesproken. Vandaag worstelt ze met de vaststelling dat er nooit een veiligheidsstructuur is ontwikkeld die de brutale invasie van Oekraïne heeft kunnen verhinderen. De vraag of we niet vanaf 2008 en zeker na 2014 paal en perk hadden moeten stellen aan de geopolitieke aspiraties van Poetin, stelde ze niet. Wel zei ze dat ze meer defensie-uitgaven had gewild, maar dat ze het altijd moest afleggen tegen coalitiepartners.
Kortom: dinsdag toonde Merkel zich op haar best, ze merkelde. Ze stelde geen fundamentele vragen, ze etaleerde geen visie. Zestien jaar heeft ze snel oplossingen gezocht voor onverwachte gebeurtenissen. Ze ging er altijd prat op dat ze niet het type politica was dat met grote woorden een voluntaristische visie verkondigt. Het is koffiedikkijken hoe Oekraïne eruit zou zien, als Merkel tien jaar geleden wél op tafel geslagen had.
Merkel zei dat ze haar Europese collega’s altijd gewaarschuwd heeft dat Poetin de EU wilde verzwakken. ‘Poetin heeft nooit in democratie geloofd’