Brussel, steeds meer een klein Parijs
Met 68.000 zijn ze, de Fransen in Brussel. Behalve hippe wijnbars en patisseriezaken levert dat ook spanningen op. ‘Als ik door Brugmann loop, waan ik me niet in Brussel, maar in Parijs.’
Het zweet staat student industrieel design Quentin Jager (26) op het voorhoofd. In een achterkamertje van de Ter Kamerenabdij in Elsene legt hij wankelend op een ladder de laatste hand aan zijn afstudeerwerk: een ronde aluminiumplaat die hij met een koordje wil laten zweven. ‘Het dient om boven restauranttafels te hangen, zodat de mensen elkaar beter kunnen verstaan. Over drie dagen oordeelt de jury erover en dan is het eindelijk af’, zegt Jager. ‘Toen ik acht jaar geleden mijn lycée in Rijsel afrondde, besloot ik industrieel design te studeren. Ik had de keuze tussen een school in Parijs of hier aan La Cambre. Echt lang heb ik daar niet over moeten nadenken. Sindsdien studeer, woon en leef ik in Brussel. En om eerlijk te zijn, ik zie me hier niet snel vertrekken’, zegt hij grijnzend.
Jager is niet de enige Franse onderdaan die in Brussel kwam studeren en niet aan vertrekken denkt. Een recente studie van de ULB berekende dat het aantal Fransen in Brussel sinds de eeuwwisseling verdubbeld is. Met 68.000 inwoners vertegenwoordigen ze 5,3 procent van de Brusselse bevolking en vormen ze de grootste buitenlandse populatie in Brussel. De meesten van hen zijn tussen 25 en 30 jaar en dat laat zich merken in het hoger onderwijs, waar zo’n 10.000 Fransen les volgen. Aan de ULB bijvoorbeeld, was 13 procent van de leerlingen die zich inschreven in 2016 Frans. Om een idee te geven: aan de VUB schreef in 2019 slecht drie procent Nederlandse studenten zich in, terwijl ze ook uit een buurland komen en dezelfde taal spreken. ‘Aan La Cambre is het aantal Franse studenten nog veel groter’, zegt Jager: ‘Een paar jaar geleden waren er zoveel Fransen ingeschreven dat de directie er zenuwachtig van werd.’
Hijgerige makelaars
De gemeenten rond de ULB en La Cambre staan bekend om hun vele Franse inwoners. In Elsene is 13 procent van de inwoners Frans, net als 11,5 procent van de Ukkelse inwoners en 10,7 procent van de inwoners in Sint-Gillis. Met 18 procent Fransen spannen de wijk Châtelain en de buurt rond het Georges Brugmannplein de kroon. En dat zijn niet alleen Franse studenten met onzekere inkomens, want om een woning in de zuidelijke Brusselse gemeenten te kopen, is geld nodig. Zo is de gemiddelde prijs voor een woning in Ukkel 666.000 euro en in Elsene 690.000 euro, tegenover 330.000 euro in pakweg Anderlecht. ‘Het ontbreekt aan statistieken,’ zegt Charlotte Casier (ULB), die de studie mee uitvoerde, ‘maar het is niet ondenkbaar dat de Fransen de huizenprijzen mee de hoogte injagen. Al zijn die nog altijd lager dan de huizenprijzen in Parijs.’
Behalve studenten wonen er ook heel wat kapitaalkrachtige Franse expats in Brussel. Hun voorliefde voor de zuidelijke gemeenten gaat ver en daar spelen de huizenmakelaars handig op in. Dat ondervond ook filmeditor en dj Liyo Gong, toen ze enkele weken geleden haar brievenbus leegmaakte. Op een fraai vormgegeven briefje toonde het immokantoor Une Française à Bruxelles ongevraagd interesse in haar appartement in Vorst. ‘We zoeken exclusieve woningen in uw buurt voor Fransen die er willen investeren of zich vestigen’, stond er te lezen. ‘Ik heb de verantwoordelijke uitgever, Juan Lemmens, opgezocht en die bleek niet Frans, maar Belgisch te zijn’, reageert Liyo verbaasd. ‘En hij had op de koop toe banden met het Belgische Front National.’
Verbrande vlag
Niet alle Brusselaars zijn opgezet met de toenemende aanwezigheid van de Fransen. Op het terras van Bar du matin in Vorst,
zitten Justine Van de Walle (32) en Clement Bourtembourg (31) over hun glazen gebogen. ‘De Fransen hebben hier geen goede reputatie, omdat ze de gentrificatie mee in de hand werken en zich amper aanpassen’, zegt Bourtembourg. ‘Ik ken er die zich voordoen als echte Brusselaars, terwijl ze hier nog maar enkele maanden wonen. Dat is toch niet serieus?’
Bourtembourg is niet de enige in de buurt die zich gefrustreerd of vijandig uitlaat over de Fransen. Clichés en vooroordelen tieren welig. ‘Vaak zijn die opmerkingen bedoeld om te lachen, ik laat daar mijn slaap niet voor’, zegt Emile Delafontaine (20), een Franse student psychologie aan de ULB. Vorige zomer bereikte de onderhuidse spanning een hoogtepunt. Op het Flageyplein in Elsene werd een Franse vlag publiekelijk verbrand, nadat les Bleus wa
ren uitgeschakeld op het EK voetbal 2021. ‘Het is een van de redenen waarom we het onderzoek hebben gevoerd’, zegt Casier. ‘De aanwezigheid van de Fransen in Brussel is een onderwerp dat duidelijk leeft onder de bevolking, maar amper wetenschappelijk werd bestudeerd.’
Drie wijnbars in één week
In de Vanderkinderestraat in Ukkel zijn ze het voorval allang vergeten. Op de stoep voor zijn bakkerij, Le Saint-Aulaye, doet Jean-Louis Barré – zelf geboren en getogen in Brussel – zijn verhaal. ‘De bakkerij werd in 1986 door een Fransman opgericht, dertig jaar later heb ik ze samen met mijn twee Franse associés overgenomen. We maken artisanaal brood, zoals het vroeger in alle Franse steden was terug te vinden.
‘Een paar jaar geleden schreven zich zoveel Franse studenten in bij la Cambre, dat de directie er zenuwachtig van werd’ Student design
Quentin Jager
De Fransen komen hier dan ook graag over de vloer’, vertelt Barré, terwijl hij over zijn schouder heen de straat inkijkt. ‘Van kleins af aan kom ik al in deze buurt. En ik moet zeggen: het is hier de laatste jaren sterk veranderd. Als ik wat verder langs het Brugmannplein wandel, voel ik me niet meer in Brussel, maar in Parijs.’ Barré benadrukt dat hij de Fransen graag heeft en wil nog een laatste anekdote kwijt. ‘Onlangs vertelde een Franse klant me