‘Ik ben niet op oorlogspad met de cultuursector’
Met jaarlijks 25 miljoen euro extra kunstsubsidies verraste minister van Cultuur Jan Jambon (N-VA) vriend en vijand. ‘Toneelhuis is echt door het oog van de naald gekropen, ik hoop dat het zich professioneel herpakt.’
Vrijdag slaakte cultureel Vlaanderen een zucht van opluchting. Jambon verhoogde het budget voor het Kunstendecreet met zestien procent, tot 178 miljoen euro per jaar. Daarmee ontvangen van 2023 tot 2027 liefst 19 extra organisaties subsidies in vergelijking met de voorbije jaren. Ook de meeste anderen krijgen meer geld door een indexering.
‘Ik was er erg op gebrand om dat extra budget binnen te halen’, vertelt Jambon. ‘Na de adviezen van de beoordelingscommissies werd het al snel duidelijk dat we een tandje bij moesten steken, als we voldoende organisaties wilden laten bloeien én de internationale uitstraling van Vlaanderen wilden bewaken.’
Heeft u coalitiepartners Open VLD en CD&V hier makkelijk van kunnen overtuigen?
‘Ja, ook de andere fracties van de meerderheid voelden dat er geld bij moest. Het voorstel zoals ik het heb voorgelegd aan de Vlaamse regering is volledig gevolgd.’
Had u die extra 25 miljoen euro niet gewoon kunnen toevoegen aan de budgetten van de commissies? Dan hadden veel organisaties niet maandenlang in existentiële onzekerheid moeten leven. ‘Toen we het initiële budget voor het Kunstendecreet (zo’n 155 miljoen euro, red.) hebben opgesteld, was die marge er niet. Om na corona naar een begroting in evenwicht tegen 2026 of 2027 te gaan, moesten we over alle Vlaamse domeinen heen 900 miljoen euro besparen. Cultuur is in die oefening gespaard gebleven. Ik kon moeilijk van al mijn collegaministers vragen om geld in te leveren en zelf een verhoging aanvragen. Daar was toen geen draagvlak voor. Met de adviezen van de commissies in de hand en de vele organisaties die daarbij positief buiten budget scoorden, was die hefboom er nu wél.’
U bent het niet eens met de kritiek van Groen dat u zich door die 25 miljoen extra als een ‘deus ex machina’ kunt opwerpen en aan sinterklaaspolitiek kunt doen?
‘Nee, helemaal niet. Als je een evenwicht wil bewaren tussen alle regio’s en kunstdisciplines, dan moet je als minister achteraf correcties kunnen uitvoeren. Noem het geen deus ex machina, maar gewoon een vakminister die zijn verantwoordelijkheid neemt. Je krijgt het niet uitgelegd om organisaties met een positief rapport de prairie in te sturen zonder geld. Net zo wilde ik ook niet de doodgraver zijn van Toneelhuis en Z33.’
Was er ooit enige twijfel dat zij niet opgevist zouden worden?
‘Als we Z33 hadden laten vallen, dan ontstond er in Limburg een heel prangende situatie op het vlak van cultuur. En als grootste Vlaamse stadstheater was Toneelhuis inderdaad too big to fail. Al vind ik het wel erg dat zo’n gereputeerde organisatie zo’n slordig dossier heeft ingediend. Ik hoop dat Toneelhuis beseft dat de be
lastingbetaler een grote inspanning levert door hen op te vissen.’
VeelmensenbijToneelhuisenindecultuursectorwijzenvoordatzwakkedossierinderichtingvanéénverantwoordelijke:ex-voorzitterJohanSwinnen,ooitdoorudepolitiekbinnengeloodst.Heeftuhiermethemovergesproken?
‘Nee. Maar gelooft u nu echt dat het indienen van een subsidiedossier en de inhoud ervan afhankelijk zijn van de voorzitter? Dat vind ik een flauwe kritiek. Het is een collectieve verantwoordelijkheid van de hele organisatie, waarbij ik Swinnen uiteraard niet wil vrijpleiten. Ik hoop alleszins dat Toneelhuis beseft dat het deze keer echt door het oog van de naald is gekropen en dat het zich professioneel herpakt.’
NaastToneelhuisenZ33hebbenjullienogzevenorganisatiesmeteennegatiefadviesopgevist.Onderhentweedietotnunieteenssubsidiesontvingen:CascoPhilenTerraNova.Waarom?
‘Deze negen organisaties nemen volgens ons een unieke plaats in het artistieke landschap in. Zo besteedt Terra Nova als een van de weinigen aandacht aan ons Vlaams muzikaal erfgoed. Casco Phil is een voorbeeld van een organisatie met een innovatieve bedrijfsvoering die klassieke muziek op een heel toegankelijke manier naar een publiek brengt. Beide vullen een hiaat in.’ ‘Absoluut. In het verleden focuste het Kunstendecreet vooral op innovatie, waardoor het op een excellerende manier uitvoeren van het werk van oude meesters was ondergesneeuwd. Daar hebben we in het nieuwe Kunstendecreet aan gesleuteld. ’t Ey is zo’n plek waar men folk in de kijker zet en verbindt met het internationale.’
DegroteverliezerisTroubleyn.IsdepolitiekbanghaarhandenteverbrandendoorhetgezelschapvanJanFabreoptevissen?
‘Troubleyn is de laatste tijd natuurlijk in moeilijk vaarwater beland en dat heeft consequenties, maar we hebben gewoon het negatieve advies van de commissie gevolgd.’ ‘We streefden geen volledigheid na, wel het vullen van hiaten.
Needcompany én Troubleyn schrappen was te veel van het goede, dus hebben we naar de rapporten van de commissie gekeken. Dat van Needcompany was minder negatief dan dat van Troubleyn.’
‘Troubleyn is de laatste tijd in moeilijk vaarwater beland en dat heeft consequenties, maar we hebben gewoon het negatieve advies van de commissie gevolgd’
AlsJanFabrezouzijnvrijgesproken,haddenjullieTroubleyndanwelopgevist?
‘Op hypothetische kwesties kan ik niet antwoorden. Als ons kat een koe was, dan gaf ze nu melk.’
MoetendegroenescarabeeënvanFabreindeZuilenzaalvanhetVlaamsParlementblijvenhangen?
‘Het is niet omdat een kunstenaar grote fouten gemaakt heeft, en dat is bij Jan Fabre het geval, dat zijn artistiek werk niets meer waard is. Ik vind dat de man moet gestraft worden voor wat hij mispeuterd heeft, maar dat wil niet zeggen dat ook zijn kunstwerken verwijderd moeten worden.’
Museum van Vlaanderen
Bij elke vorige bekendmaking van een subsidiebeslissing, of het nu van Bert Anciaux (toen SP.A), Joke Schauvliege (CD&V) of Sven Gatz (Open VLD) was, klonk achteraf kritiek en teleurstelling. Dat dit nu niet of amper het geval is, en dan nog wel bij de eerste door N-VA geleverde minister van Cultuur, had niemand verwacht. Voor Jambon is deze prestatie een mooie kans om zijn turbulente relatie met de cultuursector een positieve doorstart te geven.
‘Onze woelige start had vermeden kunnen worden, als men mij in het verleden geloofd had’, zegt Jambon. Hij verwijst naar de grote protesten in het najaar van 2019 naar aanleiding van de besparing van 60 procent in de projectsubsidies. ‘Toen heb ik gezegd dat ik bij een volgende begrotingscontrole extra geld zou proberen te vinden om de projectsubsidies op te trekken, wat me ook is gelukt. Maar in de cultuursector was het beeld ontstaan van mij als N-VA-minister die wel een “rechts beest” moest zijn dat de cultuursector wil kapotmaken en alleen nog vendelzwaaien en Thebaans trompetgeschal wil. Terwijl het nooit mijn bedoeling is geweest om op oorlogspad te gaan met de cultuursector, daarvoor schat ik hen veel te hoog in. Dat hebben we allemaal ervaren tijdens de coronacrisis.’ ‘Ik wil toch aanstippen dat we in de coronacrisis nooit eerder gedane inspanningen hebben geleverd om de cultuursector erdoor te trekken. Het bureau Graydon heeft een analyse gemaakt van al onze steunmaatregelen en stelde vast dat we geslaagd zijn in ons doel, namelijk organisaties die voor corona gezond waren, door de crisis trekken. De parlementaire cultuurcommissie heeft ook erkend dat de Vlaamse regering daarin geslaagd is.’
UwasditjaarnietopdeUltimas.Omdatueenherhalingvanhettomatenincidentuit2020wouvermijden?
‘Nee, ik had geen enkele vrees om naar de Ultimas te gaan, zo’n incident zou dit jaar niet meer aan de orde zijn geweest. Ik moest een keuze maken tussen de Ultimas en – vanuit mijn andere bevoegdheden Buitenlandse Handel en Buitenlandse Zaken – de prinselijke missie in het Verenigd Koninkrijk. Daar hebben we na de Brexit belangrijke politieke én culturele contacten gelegd. Ik heb nog gekeken om met de Eurostar op en af te reizen, maar dat was niet haalbaar.’
Terwijlumeergeldvrijmaaktvoorcultuurorganisaties,protesteerdeuwN-VA-collegaBjörnAnseeuwtegenhetfederaleplanvoorhetnieuweKunstwerkattest.Watisuwmeninghierover?
‘Het is goed dat er een nieuw kunstenaarsstatuut is, maar de filosofie erachter is voor mij tegengesteld aan wat we in Vlaanderen proberen te doen. Wij willen organisaties net responsabiliseren om aan fair pay te doen, zo staat het ook in het Kunstendecreet. Het federale wetsvoorstel duwt de kunstenaars in de richting van de sociale zekerheid. Als organisaties hun kosten willen verminderen, zullen ze kunstenaars snel naar de sociale zekerheid sturen. Het wetsvoorstel houdt ook te weinig rekening met de Vlaamse situatie, waar veel kunstwerkers werken als zelfstandige.’
DitjaarkomtergeennieuweeditievanhetLEES!-festivalinAntwerpen,waardoorereenvoorlopigeindekomtaandetraditievaneengroteboekenbeurs.UreageerdeinhetVlaamsParlementergontstemdoverdeverdeeldheidinhetboekenvak.
‘Ik vind het bijzonder erg dat de uitgevers en de rest van het literaire veld er niet in slagen om samen een leesbevorderend evenement te ontwikkelen. In een tijd waarin het niet goed gaat met het boek, moet het toch mogelijk zijn om de particuliere belangen te overstijgen? Het is niet aan de Vlaamse overheid om dergelijke initiatieven te nemen, wel om ze te ondersteunen. Maar dan moet de sector wel eerst zelf de handen in elkaar willen slaan.’
‘Ik vind het bijzonder erg dat de uitgevers en de rest van het literaire veld er niet in slagen om samen een leesbevorderend evenement te ontwikkelen’
Welkeprioriteitenheeftunogvoorderestvanuwbeleidsperiodeophetvlakvancultuur?
‘Er komt een vernieuwd decreet sociaal-cultureel werk. Daarvoor hebben we al eens een poging gedaan, maar die is toen niet gelukt (door een alarmbelprocedure van de oppositie werd het voorstel gestaakt, red.). Deze keer gaan we het regeerakkoord wél uitvoeren, waarin staat dat we etnisch-culturele organisaties die niet bereid zijn om zich open te stellen voor andere gemeenschappen niet met overheidsgeld zullen financieren. Daarnaast komt eind 2022 of begin 2023 de commissie van de Vlaamse Canon met haar rapport.’
KomternogeenfysiekMuseumvoordeCultuurenGeschiedenisvanVlaanderen?
‘Dat weet ik niet, maar in elk geval niet in deze legislatuur. We werken wel aan een virtueel Museum van Vlaanderen, dat bijzonder veel mogelijkheden biedt. Als je in het buitenland bent en je wil Vlaamse topwerken uit een bepaalde periode tonen, dan hoef je maar gewoon de app te openen.’