Op momenten van verrukking is alles mogelijk
In december 1989 kwamen de Europese leiders bijeen in Straatsburg. Duits kanselier Helmut Kohl legde in het Palais Rohan zijn plan op tafel om Oosten West-Duitsland te herenigen. De Nederlandse minister-president Ruud Lubbers protesteerde: een groot Duitsland vond hij op geschiedkundige gronden nogal gevaarlijk. Kohl werd woest en omdat hij niet aan vergeten of vergeven deed, kwam het met de Nederlander nooit meer goed. In hun diepste binnenste luisterden de andere leiders wantrouwig naar Kohl, maar in tegenstelling tot Lubbers lieten ze uitschijnen dat ze het een prima plan vonden.
Een maand na de val van de Muur was het continent in extase. Het zou lomp zijn om de pret te bederven. Bovendien dacht iedereen stiekem dat Kohls plan zou mislukken. Oost-Duitsland lag nog letterlijk achter de prikkeldraad. De economie en de politiek waren totaal anders georganiseerd en de welvaartsverschillen gigantisch. Het zou vast meerdere decennia vragen om van beide Duitslanden één land te maken. Dat bleek een vergissing: nog geen jaar later was de hereniging voltrokken. Daarmee was ook Europa uitgebreid. De wereld stond er verward en tegelijk bewonderend naar te kijken.
Als de geschiedenis versnelt, draait iedereen op peppillen. OostEuropese landen werden in die periode in vliegende vaart hervormd. Niet alle komma’s raakten op de juiste plek, maar er deed zich in geen tijd een krankzinnig ingrijpende omwenteling voor, van communistische eenpartijstaten naar liberale markteconomieën. Op momenten van verrukking is alles mogelijk.
In Hongarije trok Viktor Orban enthousiast aan de kar. De leiders uit de oude lidstaten waren in een fuik geraakt. Ze stonden tijdens de rit zo driftig te applaudisseren, dat het onmogelijk was om de finishlijn nog naar achteren te schuiven. Vijftien jaar nadat het IJzeren Gordijn was gescheurd, was het aantal lidstaten van de Unie verdubbeld.
Nu is ook Oekraïne officieel kandidaat om toe te treden. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen verschijnt geregeld in een geel-blauwe tenue en Europese leiders stappen bij toerbeurt op de trein naar Kiev om hun sympathieke vriend Volodimir Zelenski een hart onder de riem te steken en van kogels en kanonnen te voorzien. Vorige week suggereerde doorgewinterd Europakenner Bernard Bulcke dat Oekraïne het pad van Turkije opgaat en dat volwaardig lidmaatschap niet aan de orde is (DS 21 juni). Misschien heeft hij gelijk. Met de pompeuze plannen en projecten die Europa nooit heeft uitgevoerd, kun je de baan van Brussel tot in Tokio plaveien.
Maar Oekraïne is toch wat anders dan Turkije. De publieke opinie keek altijd scheef naar Turkse toetreding en nog nooit heeft een Commissievoorzitter zich in de Turkse
Als landen het gevoel krijgen dat ze aan het lijntje gehouden worden, zijn Russen of Chinezen gauw bereid om zaken te doen
vlag verkleed. En vooral: Ankara trok er na de start van de onderhandelingen zelf de stekker uit door exact het tegenovergestelde te doen van wat de Unie vroeg. Met Oekraïne kan dat anders lopen. Als de gevechten ophouden en het land de Europese aanbevelingen overneemt, wie zal dan durven te zeggen dat het kandidaat-lidmaatschap bij nader inzien op een misverstand berust?
Meer dan vroeger is er ook het besef dat het niet-nakomen van beloftes tot instabiliteit leidt en dat de rest van de wereld klaarstaat om het vacuüm te vullen. Als landen het gevoel krijgen dat ze aan het lijntje worden gehouden, zijn Russen of Chinezen gauw bereid om zaken te doen, een investering te regelen of het land desnoods te ‘bevrijden’.
Het valt dus nog te bezien of dat Oekraïense lidmaatschap op de lange baan belandt. De Unie houdt er maar beter rekening mee dat het machtscentrum straks oostwaarts verschuift en dat de landbouwpolitiek en de geldstromen grondig herbekeken moeten worden. Belangrijkst is om de sokkel te verstevigen waarop de Unie rust. Lidstaten pakken uitdagingen aan door in overleg naar oplossingen te zoeken, in het besef dat er geen groot gelijk bestaat. Tussen en binnen de landen is er een grote diversiteit in opinies, belangen en gevoeligheden. Die worden gerespecteerd. Elk standpunt kan aan bod komen, beslissingen zijn compromissen en bij geschillen oordelen neutrale rechters. Dat respect voor de rechtsstaat zit in de vezels van de Unie. De voorbije jaren zagen we dat het haar niet lukt om overtredingen in sommige lidstaten trefzeker te bestraffen.
Nu de geschiedenis kantelt, moet die fout uit het systeem verdwijnen. Saboteurs zijn op hun gevaarlijkst als ze van binnenuit werken. Wie met autoritair gedrag het DNA van de Unie beschadigt, moet kordaat kunnen worden teruggefloten. Het gaat hier om zelfbehoud. Of Oekraïne op dat vlak ooit bedreigend zal zijn, weet niemand. Zelenski is vast een jofele vent, maar dat was Orban twintig jaar geleden ook.