Geen nieuwe onthullingen, wel loutering op proces van de eeuw
Nieuwe inzichten heeft het proces van de eeuw in Parijs niet opgeleverd. Maar de slachtoffers van de aanslagen zijn toch tevreden met de manier waarop het is verlopen. ‘Niemand gaat hier gefrustreerd weg.’
Vandaag, woensdag, valt de uitspraak in het Franse proces van de eeuw. Het proces over de aanslagen van 13 november 2015 is met voorsprong het langste dat ooit in Frankrijk gevoerd werd. Het begon op 8 september vorig jaar en eindigt pas vandaag, net geen tien maanden later. Ter vergelijking: het vorige langste proces – dat tegen nazi-oorlogsmisdadiger Klaus Barbie in 1987 in Lyon – duurde twee maanden. Meer recent, in 2020, duurde het proces tegen een aantal medeplichtigen van de aanslagplegers tegen Charlie Hebdo en de Joodse Supermarkt Hyper Cacher in Parijs 49 dagen.
In ons land staat het record op naam van het assisenproces-Dutroux dat in 2004 vier maanden in beslag nam. Nog niet de helft dus van de tijd die in Parijs werd uitgetrokken. De feiten in Parijs waren dan ook ongezien. De avond van 13 november 2015 vielen 130 doden en 350 gewonden bij een reeks terreuraanslagen die vanuit Syrië werd aangestuurd en die gepleegd werden door Franse en Belgische IS-terroristen.
330 advocaten
Alles aan het proces was van een nooit eerder geziene schaal. 415 slachtoffers zijn de voorbij tien maanden komen getuigen in de nieuw gebouwde assisenzaal in het Justitiepaleis in Parijs. Er waren 3.000 burgerlijke partijen en 330 advocaten verdedigden de slachtoffers en de beschuldigden. De openbaar aanklager, Camille Hennetier, had eerder deze maand drie dagen nodig om haar strafeis voor de rechtbank uiteen te zetten.
Het mag een mirakel heten dat zo’n megaproces tot een goed einde wordt gebracht. Maar dat is wonderwel gelukt. De rechtbank slaagde erin het strakke schema dat ze vooraf had uitgetekend, te respecteren. Incidenten over procedures zijn er niet of nauwelijks geweest, ook al omdat geen enkele advocaat daar op uit was. De zittingen werden alleen een paar keer onderbroken nadat er coronadachten
Arthur Dénouveaux besmettingen bij diverse beschuldigden waren opgedoken.
Maar hoe vlot het ook allemaal verlopen is, veel nieuwe inzichten over wat die avond in Parijs is gebeurd en de maanden vooraf bij de voorbereiding van de aanslagen, heeft het proces niet opgeleverd. De beschuldigden excuseerden zich maandag in hun laatste woord bijna allemaal bij de slachtoffers. Maar het grootste deel van de verzei de voorbije tien maanden weinig of niets over de feiten. En ze zeiden al zeker niets wat een van hun medebeschuldigden in moeilijkheden had kunnen brengen.
Salah Abdeslam
Zo is het ook vandaag nog altijd niet duidelijk of Salah Abdeslam zich die fatale avond wel of niet heeft willen doen ontploffen. Zelf houdt hij vol dat hij op het laatste moment bang is geworden en zich daarom niet heeft laten ontploffen. In zijn laatste woord dat hij uitsprak, vond hij in dat verhaal zijn argumenten om te ontsnappen aan een levenslange celstraf.
‘Ik ben geen moordenaar’, zei Abdeslam. Maar voor de aanklager is er maar één reden waarom Abdeslam die avond de enige overlevende terrorist was en dat was omdat zijn bommengordel defect was. Voor hem en voor tien van de twintig mannen die terechtstaan, vroeg ze een levenslange gevangenisstraf.
Toch was het stilzwijgen van de beschuldigden over essentiële punten geen grote ontgoocheling voor de slachtoffers. ‘U zegt dat de beschuldigden niet veel hebben gezegd. Ik ben zelfs verwonderd dat ze zoveel hebben verteld. Wij hadden ons aan tien maanden stilzwijgen verwacht. Zo hebben we veel bijgeleerd over de manier waarop ze geradicaliseerd zijn’, zegt Arthur Dénouveaux van slachtofferorganisatie Life for Paris aan de telefoon de dag voor de uitspraak. Hij is een van de overlevenden van de Bataclan.
‘We hebben niet op al onze vragen een antwoord gekregen, dat is waar. Maar een beschuldigde heeft nu eenmaal het recht om te liegen.’ Dénouveaux geeft ook geen kritiek op het lange proces. ‘Ik ben juist heel tevreden dat er een proces is geweest en dat iedereen uitgebreid de gelegenheid heeft gehad om te praten, zowel daders als slachtoffers. Niemand gaat hier gefrustreerd weg. We gaan allemaal buiten met vertrouwen in de Franse justitie.’
Volgens Dénouveaux was dat nodig. ‘Dit proces was een manier voor de Franse staat om goed te maken wat fout is gelopen in de strijd tegen terreur. Wat we hier de jongste maanden hebben gezien, is een bewijs dat Justitie werkt.’
Belgisch assisenproces
Het proces in Parijs wordt beschouwd als een generale repetitie voor het terreurproces over de aanslagen in Brussel en Zaventem dat in oktober in ons land begint. Het waren de restanten van de terreurcel die in Parijs toesloeg, die op 22 maart 2016 in België aanslagen pleegden. Over de zin en onzin van dat assisenproces in ons land is al veel inkt gevloeid. Onder anderen de federale procureur Frédéric Van Leeuw pleitte ervoor dat proces weg te halen bij de volksjury en het – zoals in Frankrijk – aan professionele rechters toe te vertrouwen.
Het proces in Brussel zal nog langer duren dan het proces in Parijs. Alleen al het feit dat in ons land een volksjury zal moeten oordelen, zal veel invloed hebben op de duur ervan. Het ligt voor de hand dat de voorzitter veel meer moeite zal hebben dan in Parijs om alles strak te regisseren. En dan is er nog het gegeven dat de beschuldigden in Brussel grotendeels dezelfden zijn als in Parijs, met – behalve Salah Abdeslam – de overlevende aanslagplegers Osama Krayem (Maalbeek) en Mohamed Abrini (Zaventem) in de hoofdrol. En met de vermoedelijk overleden Ousama Attar als opdrachtgever. Zo is de kans groot dat mensen die in Parijs allicht levenslang hebben gekregen, ook in Brussel nog terechtstaan.
‘U zegt dat de beschuldigden niet veel hebben gezegd. Ik ben verwonderd dat ze zoveel hebben verteld. Wij hadden tien maanden stilzwijgen verwacht’
Slachtoffervereniging