Björk verrijst weer, als een paddenstoel

Terug naar IJsland, een eigen stek in het moederland, en dan een zee van tijd: uit dat alles puurt Björk een van haar beste albums, Fossora. ‘Ik sta mezelf toe om nu thuis te komen.’

Zou een componist zich ooit eerder afgevraagd hebben hoe een zwamvlok klinkt? Een zwamvlok, of mycelium, is een netwerk van schimmeldraden in de bodem waaruit paddenstoelen groeien. Op foto zien mycelia er fragiel uit, maar ze zijn sterk en nuttig: ze breken plantaardig materiaal af en geven CO2 af. Als ze zouden zingen, dan denk je spontaan aan hoge, soepele kinderstemmen.

Björk Gudmundsdottir (56), een van de meest vernieuwende artiesten in de popmuziek, denkt na over zulke dingen. Ooit noemde ze Sir David Attenborough haar grootste muzikale invloed, omdat ze zijn honger naar wilde territoria deelt. De poëtisch ogende mycelia benadert ze als een wonderlijke sprookjeswereld. Om hen een klank te geven, laadde ze stemmen en klarinetklanken in haar computer, die ze als larven tegen elkaar laat wriemelen.

‘Mycelia’ is een van de dertien stukken op haar nieuwe album Fossora, waarop ze ongehoorde muziek laat opbloeien. Het verzonnen woord in de titel betekent: ‘Zij die graaft’. Het album is een ode aan de aarde en aan het bos; aan wortels in de natuur en in ieders leven.

De landing na de scheiding

We waren haar eigenlijk een beetje vergeten. In de jaren negentig was Björk, afkomstig uit Reykjavik, een toonaangevende stem in de elektronische popmuziek, die met albums als Homogenic en Vespertine nieuwe paden aanwees. Mede door haar huwelijk met kunstenaar Matthew Barney, werd haar aanpak met de jaren kunstzinniger en geëngageerder. Na een pijnlijke scheiding van Barney (‘Your heart is hollow/ I’m drowned in sorrows’, in ‘Black lake’) haalde ze haar band met IJsland opnieuw aan.

Hapklare muziek is het niet. Dat kostte Björk fans, maar compromissen sluit ze niet

Vijf jaar na Björks vorige album Utopia, een toekomstgericht manifest vol hoge tonen waarmee ze haar scheiding oversteeg, is dit een soort landing. In de Franse krant Libération vertelde de zangeres vorige week dat ze haar flat in New York verkocht heeft en voor het eerst sinds 1993 al haar bezittingen in één huis samen heeft, in IJsland. ‘Fossora vertelt over het concentreren van je wezen, je geliefden, je bezittingen op één plek en hoe je daarin een soort gelukzaligheid vindt. Ik sta mezelf toe om thuis te komen.’

Maar tegelijk blijft ze de kosmopoliet, tuk op nieuwe ideeën. Dit keer komen die van de New Yorkse artiest Serpentwithfeet (op ‘Fungal city’), van Rosalía-beatmaker El Guincho (‘Ovule’), en van het Indonesische collectief Gabber Modus Operandi, in twee nummers. Zij staan naast haar twee kinderen Sindri en Isadora, mooie IJslandse koren, en de basklarinetten van het sextet Murmuri. Uit die erg vruchtbare bodem rijst Björk vandaag op, als een paddenstoel.

Drie generaties wijsheid

‘You did well, you, / you did your best’. Op ‘Sorrowful soil’ raakt Björk haar moeder, Hildur Rúna, aan. Ze overleed vier jaar geleden en samen met een koor zingt Björk sober, maar nadrukkelijk hoe onze wortels soms gegraven zijn in smartelijke grond. Ook ‘Ancestress’, een stuk voor gong, gamelan en strijkers, graaft in die donkere aarde: ‘Are you sure we hurt you/ Was it just not living?’ wellicht over Björks decennialange vertrek uit haar land. ‘Her mother’s voice’ werkt op het einde het idee uit dat een stem verraadt hoe warm het hart klopt. En hoe liefde kracht geeft, en daarmee onafhankelijkheid mogelijk maakt. Wat ze leerde van haar moeder, geeft ze door aan haar dochter.

Hapklare muziek is het niet. Björk, die in haar jonge dagen al veel naar jazz en avant-garde luisterde, maar ook altijd openstond voor popmuziek, gaat met elke