Bolsonaro blijft in de nek van leider Lula hijgen
Peilingen die ernaast zaten, Jair Bolsonaro die veel beter scoort dan verwacht, een Lula-kamp dat weliswaar op voorsprong ligt, maar alle hens aan dek moet roepen: de eerste ronde van de Braziliaanse presidentsverkiezingen zag er flink anders uit dan verwacht.
De Brazilianen moeten op 30 oktober dan toch opnieuw naar de stembus: met 43,20 procent voor de huidige, uiterst rechtse president Jair Bolsonaro (67) en 48,43 procent van de stemmen voor zijn linkse uitdager Luiz Inácio Lula da Silva (77) behaalde geen van beide kandidaten zondag de vereiste meerderheid van 50 procent plus één stem.
Sommige peilingen hadden Lula al in de eerste ronde de zege beloofd, maar Bolsonaro, die bijna 10 procent meer behaalde dan voorspeld, houdt ruimschoots stand. Bolsonaro’s conservatieve Partido Liberal (PL) wordt zelfs de grootste partij in het Congres.
Niet alleen komen de Bolsonarogezinde formaties versterkt uit de stembusgang, in São Paulo, het financiële en industriële hart van Brazilië, blijkt de president veel populairder dan verwacht.
Thomás Zicman de Barros
Vooral in dat dichtbevolkte zuidoosten kregen de peilingbureaus maar weinig greep op de kiezer en schatten ze de linkse stem onterecht stukken hoger in dan de rechtse. Met name het feit dat veel enquêtes op straat werden afgenomen, zou de gunstige prognoses voor Lula hebben verklaard.
‘Sommige ondervraagden waren beschaamd om hun voorkeur voor Bolsonaro op te biechten’, vermoedt politicoloog Thomás Zicman de Barros (Sciences Po Parijs). ‘En heel wat kiezers die tot op het laatste moment onbeslist waren, zijn alsnog voor de zittende president gegaan.’
Beste kaarten
Meer dan ooit lijkt het er dus op dat de reus van Latijns-Amerika gepolariseerd is, dat de resterende campagneweken ongemeen spannend zullen worden en dat de herovering van de macht door links allesbehalve een frisse zondagswandeling wordt.
‘Vanaf morgen hervatten we de campagne’, reageerde Lula zondagavond. ‘We zullen harder moeten werken, meer moeten reizen, meer meetings moeten houden, harder in debat moeten gaan, meer met de mensen moeten spreken en de samenleving beter overtuigen van ons voorstel.’
Wil Lula da Silva zegezeker zijn, dan moet hij in de eerste plaats een deel van de 20 procent kiezers voor zich winnen die ondanks de stemplicht besloten hun kat te sturen. Lula beschikt ook over een stemmenreservoir bij burgers die voor de linkse Ciro Gomes stemden, een van de andere (kansloze) kandidaten die eveneens een gooi deden. En ook de links-liberale Simone Tebet kan Lula haar steun nog toezeggen.
Lula’s comeback zal ook afhangen van zijn vermogen om conservatieve en rechtse kiezers naar zich toe te halen, burgers die het niet of niet meer begrepen hebben op Bolsonaro, maar evenmin vergeten zijn hoe Lula’s Arbeiderspartij (PT) onder toenmalig president Dilma
Rousseff door een cocktail van economische recessie en corruptiezaken in diskrediet raakte.
‘Toch heeft Lula nog altijd de beste kaarten’, zegt politicoloog Zicman de Barros. ‘Bolsonaro heeft meer dan 7 miljoen extra stemmen nodig, wil hij de meet halen. Lula heeft met ruim één miljoen stemmen genoeg. Zelfs al krijgt hij maar 30 procent van het stemmentotaal van de geëlimineerde kandidaten achter zich, dan nog lijkt hij te zullen winnen. In de laatste rechte lijn kan ook de angst voor een nieuw mandaat van Bolsonaro bijkomende stemmen aanbrengen.’
Loodzware formatie
Toen hij zelf tweemaal na elkaar staatshoofd was, van 2003 tot 2010, tilde Lula Brazilië naar een ongeziene hoogconjunctuur. Het land dat hij vandaag van Bolsonaro erft – áls hij opnieuw naar het Planaltopaleis mag – is er op alle vlakken slechter aan toe: 33 miljoen van de 214 miljoen Brazilianen lijden armoede of honger, en door de ongeziene verwoesting van het Amazonewoud, het grootste zuurstofreservoir van de planeet, staat ook de reputatie van Brazilië als speler op het wereldtoneel flink ter discussie.
‘Sommige ondervraagden waren wellicht beschaamd om hun voorkeur voor Bolsonaro op te biechten aan de peilingbureaus’
Politicoloog
‘We zullen harder moeten werken, meer moeten reizen, meer met de mensen moeten spreken’
Luiz Inácio Lula da Silva
Kandidaat-president
Bovendien: als Lula president wordt, kijkt hij aan tegen een aartsconservatief Congres, en daarmee tegen een loodzware regeringsformatie. ‘Tegelijk: niemand ging ervan uit dat het nieuwe Congres naar links zou buigen’, nuanceert politicoloog Vinicius Rodrigues Vieira van de Fundação Armando Alvares Penteado-universiteit in São Paulo. ‘Zo hooggespannen waren de verwachtingen daar dus ook weer niet. Voor de democratie is het trouwens beter dat Lula met het nieuwe Congres onderhandelt, dan dat alle macht in handen van één politieke groep terechtkomt.’
Ook Rodrigues Vieira denkt dat Lula op 30 oktober wint. ‘En wat dat resultaat van zondag nog betreft, hij heeft best reden om trots te zijn, want het is een van de beste uitslagen ooit voor zijn PT in een eerste ronde. Het is ook de eerste keer dat een zittend president niet aan de leiding ligt. De grootste opdoffer voor Lula is zijn barslechte resultaat in São Paulo.’
Maar hing er zondagnacht nog een zweem van ontgoocheling in de Lula-gelederen, dan klonk gisteren de strijdbaarheid weer door. Eén ding weet nochtans iedereen: of Bolsonaro nu wint of verliest, een luis in de pels van de Braziliaanse politiek zal hij blijven.