Plant bomen in de stad en er vallen minder hittedoden
Een derde van de hittedoden in 2015 had voorkomen kunnen worden als er meer natuurlijke airco’s – bomen, dus – in de Europese steden hadden gestaan, schatten vorsers. En dat was dan nog een jaar met een ‘normale’ zomer.
Tijdens een hittegolf is het hoe dan ook puffen, maar voor stadsbewoners nog meer dan voor wie op het platteland woont. Buiten de stad bieden onder meer planten wat verkoeling door water te verdampen. In de steden slaan beton, asfalt en steen de warmte op en is het warmer dan op het platteland.
Dat stedelijke hitte-eilandeffect blijkt levens te kosten. Een internationaal team van onderzoekers is aan de slag gegaan met data uit 93 Europese steden en hun inwoners. Ze leggen met hun paper in het vaktijdschrift The
Lancet voor het eerst een directe link tussen het stedelijke hitte-eilandeffect en de sterfte in steden.
In juni tot augustus 2015 was het in de Europese steden duidelijk warmer dan in omliggend landelijk gebied: gemiddeld 1,5 graden, zo achterhaalden de vorsers. Dat legden ze naast de sterftecijfers van de zomer. In alle 93 steden samen moeten in de zomer van 2015 zo’n 6.700 stedelingen gestorven zijn die zonder het hitteeilandeffect langer zouden hebben geleefd.
‘De onderzoekers maken een belangrijk punt: de huidige inrichting van onze steden wapent ze niet tegen de klimaatverandering en meer hittegolven’, zegt ecoloog Jonas Lembrechts (UAntwerpen). Hij was zelf niet betrokken bij dit onderzoek, maar heeft met het burgeronderzoek Curieuzeneuzen in de Tuin zelf het hitte-eilandeffect in Vlaanderen in kaart gebracht. Daaruit kwam duidelijk naar voren dat natuur de hitte in de stad kan temperen.
Een halve graad koeler
In The Lancet wordt nu becijferd wat meer natuur voor het aantal hittedoden zou betekenen. De vorsers berekenden in welke mate de steden zouden afkoelen als hun oppervlak voor 30 procent overdekt was door bomen. De bomen zouden de temperatuur in de zomer van 2015 met gemiddeld 0,4 graden hebben verlaagd, wat in de 93 steden samen zo’n 2.640 levens zou hebben gespaard. Dat is ruim een derde van het totale aantal hittedoden.
Brussel, een van de vijf Belgische steden in het onderzoek, zit vandaag zeer ver van 30 procent overdekking door bomen, verder dan andere steden. Het hitte-eilandeffect is er ook groter dan gemiddeld. In onze hoofdstad valt dus met meer groen veel winst te boeken.
De berekeningen voor 2015 zijn overigens allicht een onderschatting van wat meer natuur voor steden kan betekenen als de aarde verder opwarmt. Want 2015 – het laatste jaar waarvoor er voldoende data voorhanden waren – kende hete dagen en er waren ook enkele honderden hittedoden, maar volgens het KMI was de temperatuur tijdens de zomer ‘normaal’. De hitte in augustus 2020 – tussen de eerste twee coronagolven in – veroorzaakte daarentegen alleen al in ons land 1.500 sterfgevallen.
In zeer hete jaren zal meer groen in de stad des te belangrijker zijn, zegt Lembrechts. ‘Hoe hoger de temperaturen, des te zwaarder weegt het hitte-eilandeffect. Eén graad meer of minder in de stad voel je sterker als de temperaturen boven de 35 graden zitten dan wanneer het 25 graden is. Door de opwarming van de aarde zal het stedelijke hitte-eilandeffect dus meer risico inhouden voor de gezondheid van stedelingen.’
Een mozaïek, graag
Maar hoe realistisch is het om het oppervlak van een stad als Brussel voor 30 procent te overdekken met bomen? Internationaal zijn er steden die zich precies dat doel hebben gesteld, zoals Barcelona en Bristol. Die 30 procent is ook een streefcijfer waar academici zich achter scharen.
‘We moeten niet alleen naar bomen kijken’, zegt Lembrechts. ‘Bomen zijn belangrijk om overdag de temperatuur te temperen. ’s Nachts daarentegen zijn onverharde vlaktes zoals gras- en bloemenvelden belangrijk voor de afkoeling. We hebben dus een mozaïek van natuur nodig in de steden: bomen, gras, struiken, vijvers ...’
‘Meer groen is helaas allesbehalve vanzelfsprekend in onze stadscentra, die ontstaan zijn in de middeleeuwen. Er is veel steen en weinig ruimte voor meer natuur. Oude steden hebben het lastiger dan steden die later zijn ontstaan.’
‘Maar het valt me op dat bij een heraanleg in steden te vaak voor beton wordt gekozen en niet voor ontharding. “Er is plaats nodig voor evenementen”, is dan bijvoorbeeld een argument. Maar naarmate we door de klimaatverandering meer hittegolven krijgen, zal groen in de stad nog belangrijker worden om levens te redden.’
In Brussel vallen met meer groen veel levensjaren te winnen