Landbouwgronden zijn al goed beschermd
De Vlaamse regering lijkt voor een ongeziene afbraak van het milieu- en natuurbeleid te kiezen. Hendrik Schoukens waarschuwt voor een lange juridische strijd, die ook landbouwers nergens brengt.
De Deense koning Knoet de Grote (994-1035) leefde op het eind van het Vikingtijdperk. Via enkele strategische meesterzetten had hij zich meester gemaakt van een Noordzeerijk, dat zowel Denemarken, Noorwegen als Engeland omvatte. Hij was een vriend van de Duitse keizer en bezocht zelfs de paus in Rome. Bij ons doet de koning misschien een belletje rinkelen vanwege zijn vergeefse poging om de golven te laten wijken. Knoet plaatste zijn troon in de branding, hij nam erop plaats en probeerde het tij te keren. Hij gebood gewoonweg de golven niet verder het land op te rollen. Tevergeefs natuurlijk. Golven luisteren niet naar de koning.
In het licht van de recente landbouwprotesten moet menige Vlaamse beleidsmaker zich al hebben vereenzelvigd met Knoet. Het blijkt verdomd moeilijk om de hoge golven van de geliberaliseerde landbouwmarkt te temmen. De schaalvergroting en verwrongen marktmechanismen zijn de resultante van decennialange volgehouden beleidskeuzen, vooral op Europees niveau. Het aantal Vlaamse landbouwers daalt al sinds de jaren 60 dramatisch, daar hebben de natuurregels van Europa niets mee te maken. Maar de hete adem van boze landbouwers dwingt tot handelen. Dus richt men het vizier op het natuurbeleid, waarvan de golven op het eerste gezicht minder hoog reiken dan het boze boerenprotest.
Het lijstje met beleidsmaatregelen om tegemoet te komen aan de crisis in de landbouwmiddens sluit naadloos aan bij de pleidooien die de voorbije weken werden gelanceerd om natuurverenigingen op droog zaad te zetten. Ook het stikstofbeleid wordt systematisch onder vuur genomen met eenvoudige, misleidende slogans zoals “stikstof is stikstof”. De hondenfluitjes lijken te werken. Subsidies voor de aankoop van natuurgronden worden weggezet als illegale staatssteun. Zo is het niet meer de uit zijn voegen barstende veestapel die het probleem is, maar de cijfers. Alsof het probleem vanzelf zal verdwijnen door andere rekenmodellen.
De dodo achterna
De voorstellen die nu circuleren, lijken in hetzelfde bedje ziek. Neem de “betere bescherming van de landbouwgrond”. Men vergeet de landbouwers te vertellen dat er nu al een strenge bescherming bestaat voor het zogenoemde ‘herbevestigd agrarisch gebied’. Het gaat om liefst 538.000 hectare landbouwgrond in Vlaanderen. Elke hectare landbouwgrond die in die gebieden verloren gaat, moet elders worden gecompenseerd. Door nu te laten uitschijnen dat de overheid in die gebieden geen gronden meer kan opkopen, en bij uitbreiding ook in ‘gewoon’ agrarisch gebied nog moeilijk aankopen kan verrichten, lijkt men het natuurbeleid in die honderdduizenden hectaren landbouwgebied op te geven. Maar je kunt niet negeren dat de Europese natuurwetgeving onverkort van toepassing blijft op akkersoorten die met uitsterven worden bedreigd. Het lot van soorten als de wilde hamster is definitief bezegeld als je de overheid de handen op de rug bindt. Die soorten gaan zo de dodo achterna.
Ook de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) zal in dat geval geen gronden voor erosie of natuurmaatregelen kunnen aankopen. Gronden die de VLM – in tegenstelling tot private spelers op de markt, die weiden kopen voor hun paarden – alleen maar kan aankopen tegen de reële marktprijs, omdat de overheid gebonden is aan schattingsverslagen. Hoe zal de overheid dan nog haar burgers tegen overstromingen kunnen beschermen? Moet die beschermingsplicht, die juridisch afdwingbaar is, worden opgeheven als blijkt dat de acties zich in ‘herbevestigd agrarisch gebied’ bevinden? Het recht op leven primeert hier. Of steken onze beleidsmakers hier nu al Knoet-gewijs de handen in de lucht? Denken ze dat de burger het klimaatprobleem zelf moet oplossen?
De regering slaat ook de fundamenten onder het Vlaamse klimaatbeleid weg. Vlaanderen moet conform de Europese klimaatwetgeving bijkomende koolstofopslag realiseren. Dat kan door meer bossen en wetlands aan te leggen, of minstens de bestaande draslanden beter te beschermen. Vlaanderen werd eind november 2023 veroordeeld door het Brusselse hof van beroep voor zijn slabakkende klimaatbeleid. De Vlaamse reactie was: we houden ons aan de Europese minimumnormen en we passen ons aan een veranderend klimaat aan. Vraag is hoe die klimaatadaptatie er nog zal uitzien als je de aankoop van gronden haast onmogelijk maakt op 40 procent van het Vlaamse grondgebied.
Het aantal Vlaamse landbouwers daalt al sinds de jaren 60 dramatisch, daar hebben de natuurregels van Europa niets mee te maken
Juridisch wankel
Ook de recente Vlaamse afkeuring van de Europese natuurherstelwet doet om dezelfde redenen de wenkbrauwen fronsen. Het klinkt mooi: we bepalen zelf, zonder Europese pottenkijkers, onze natuurherstelagenda. Maar als het huidige lijstje met maatregelen wet wordt, dan komt de lat lager te liggen dan de consensus die midden jaren 90 in het Natuurdecreet werd doorvertaald. Vergeet die beloofde afbakening van het Vlaams Ecologisch Netwerk. Vergeet ook de realisatie van de in 2014 afgeklopte instandhoudingsdoelen voor de natuur, waarvan zo’n 20.000 hectare
buiten afgebakende natuurgebieden ligt. Al die wettelijk verankerde beloften kunnen zo de vuilnisbak in.
Dan hebben we het nog niet over de afgezwakte ambities inzake het mestactieplan, waarvan de vraag is hoe die ooit zullen voldoen aan de nitraatrichtlijn. Je hoeft geen jurist te zijn om aan te voelen dat dit eisenpakket juridisch wankel is. Het staat op gespannen voet met het grondwettelijk gewaarborgde recht op een gezond leefmilieu. En niet alleen de natuur zal lijden onder het gebrek aan bijkomende reducties in het pesticidengebruik. Het zijn in de eerste plaats de landbouwers zelf die eraan blootgesteld worden. In 2022 werd de multinational Monsanto veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding aan een Franse boer omdat een onkruidverdelger hem in 2004 had vergiftigd.
Het zou de Vlaamse regering sieren de landbouwers niet met een kluitje in het riet te sturen. De werkelijke uitdagingen voor de toekomst van de landbouw situeren zich elders, met name in de internationale marktregels, de aanpassing aan het opwarmende klimaat en de uitgangspunten van het Europese landbouwbeleid. Dat sluit aan bij een andere lezing van de Knoet-legende. Die neemt aan dat Knoet het gevlei van zijn hofhouding meer dan beu was. Toen zijn dienaars beweerden dat zelfs de zee aan zijn wetten zou gehoorzamen, toonde hij aan dat dit niet waar was door het te proberen. Hij wilde bewijzen dat zelfs de macht van een koning grenzen heeft. Wie wordt de Vlaamse Knoet?