Kus van Alexander de Grote verdeelt Griekenland
GESCHIEDENIS Dat Alexander de Grote seksuele relaties had met mannen, is al jaren voer voor discussie. En nu zijn sommigen woest dat Netflix dat ook toont in een tv-documentaire. “Die klagers zouden het geen tien minuten uithouden in een museum.”
Het gebeurt in de achtste minuut van de eerste aflevering: Alexander III van Macedonië – beter bekend als Alexander de Grote – kust zijn generaal en jeugdvriend Hephaestion innig. Meer had Alexander: the making of a god, een nieuwe documentaire op Netflix, niet nodig om de gemoederen op te hitsen.
“Fictie van extreem laag niveau.” Zo noemde Lina Mendoni, de Griekse minister van Cultuur, de reeks. “Inhoudelijk mager en tjokvol historische fouten.” Ze reageerde daarmee in het parlement op een vraag van Dimitris Natsiou, voorzitter van de extreemrechtse partij Niki. Die noemde de reeks “afschuwelijk, onacceptabel en onhistorisch” en zei dat ze tot doel had “onderhuids de opvatting over te brengen dat homoseksualiteit in de oudheid acceptabel was, wat geen basis heeft”.
De heisa is al twee weken bezig. Op sociale media klagen voornamelijk rechtse accounts dat Netflix van “Alexander de Grote een homo heeft gemaakt”. Ook verschenen er opiniestukken in Griekse kranten waarin de serie aan het kruis werd genageld. “Het is een verdraaiing van de waarheid”, klonk het in de krant Eleftheros Typos. “Sinds 2004 is er een propagandacampagne over Alexanders homoseksualiteit aan de gang, die begon met Oliver Stones film Alexander.” Die film kreeg destijds al de wind van voren omdat hij een seksuele relatie suggereerde tussen Alexander de Grote en Hephaestion.
Stokoud debat
Dat alles gebeurt tegen de achtergrond van de legalisatie van het homohuwelijk in Griekenland, vier dagen geleden. Die kwam er ondanks fel verzet van conservatieve parlementsleden en de Griekse orthodoxe kerk.
Of Alexander de Grote hetero-, homo-, dan wel biseksueel was, is al decennia voer voor verhitte discussies. Waar consensus over bestaat, is dat in het oude Griekenland op een heel andere manier naar seksualiteit werd gekeken.
Dat wordt tijdens de gecontesteerde scène in de Netflix-reeks ook zo uitgelegd. “In de Griekse wereld waren relaties tussen mensen van hetzelfde gender normaal”, zegt Lloyd Llewellyn-Jones, professor oude geschiedenis aan de universiteit van Cardiff, in de serie. “De Grieken hadden geen woord voor homoseksualiteit of gay zijn. Het begrip bestond niet.”Aan seksualiteit werd ook een heel andere betekenis gegeven dan vandaag. Zo was in een aantal oud-Griekse stadstaten pederastie heel normaal. Daarbij hadden oudere mannen relaties met tienerjongens, in de vorm van een soort mentorschap. Daar kwam ook seksualiteit bij kijken.
Stereotiepe mannelijkheid
Het zou volgens experts verkeerd zijn om de opvattingen over seksualiteit van toen gelijk te stellen met de hedendaagse invulling van homoseksualiteit. “Mijn leven als een hedendaagse homo heeft weinig gemeen met dat van een Griek uit de oudheid”, zegt Ben Miller aan de telefoon. Hij is historicus, auteur en host van de podcast Bad gays. Zelfs de Griekse minister van Cultuur, die zo kritisch was voor de reeks, erkende de nood aan nuance. “Het idee van liefde in de oudheid was breed en multidimensionaal”, zei ze in het Griekse parlement. “We mogen handelingen van 2.300 jaar geleden niet interpreteren vanuit onze maatstaven, normen of veronderstellingen.”
Tegelijk zijn de historische feiten “extreem duidelijk”, zegt Miller. “Voor Alexander de Grote en de samenleving waarin hij leefde, waren erotiek, aantrekking en liefde tussen personen van hetzelfde geslacht een zaak van alledag.” Wie dat ontkent, “houdt het geen tien minuten uit in een museum”.
Volgens hem komt het protest uit een hoek waarin erg conservatieve opvattingen bestaan over hoe ‘echte’ mannelijkheid, en zeker die van een legendarische veroveraar, eruit zou moeten zien. “Het zijn die mensen die continu roepen dat ze niets meer mogen zeggen en dat ze gecanceld worden. Dat zou dolkomisch zijn, mocht het niet komen van mensen die almaar machtiger worden.”
De seksualiteit van Alexander de Grote is overigens niet de enige kritiek die de reeks krijgt. Enkele belangrijke veldslagen worden niet behandeld, en zijn meedogenloosheid krijgt onvoldoende aandacht – zoals de verwoesting van de stad Thebe.
“Mijn leven als een hedendaagse homo heeft weinig gemeen met dat van een Griek uit de oudheid”
Ben Miller
Historicus