Ja, de Golfstroom kan stilvallen, maar wanneer?
Volgens nieuw onderzoek kan de Golfstroom in de Atlantische Oceaan, die West-Europa warm houdt, effectief stilvallen, zoals al decennia wordt gevreesd. Maar menig klimaatwetenschapper vindt het te vroeg om aan de alarmbel te trekken.
Onderzoek naar de Golfstroom, het Noord-Atlantische deel van een wereldomvattend netwerk van zeestromingen, kan vooral bij ons op veel aandacht rekenen. De stroming brengt immers warm (en zout) oppervlaktewater vanuit de Golf van Mexico naar de kusten van West-Europa. Daardoor is het hier een pak warmer dan in het zuiden van Canada, dat op een vergelijkbare geografische breedte ligt. Als het zoute water zijn warmte heeft afgegeven, zakt het verder noordwaarts in de minder zoute poolwateren omlaag, waarna het diep in de oceaan weer zuidwaarts stroomt. Ziedaar de motor van de Golfstroom.
Al decennia wordt gevreesd dat de Golfstroom kan verslappen of zelfs stilvallen als gevolg van de huidige klimaatverandering. Het zoete smeltwater van gletsjers op Groenland en van Arctisch zee-ijs zou, samen met de toename van regen en sneeuw op de Noordpool, zand in de motor van de zeestroming strooien – het zou het afzinken van het afgekoelde tropenwater hinderen. Nieuw onderzoek in Science Advances maakt die vrees nu concreet en waarschuwt dat we op koers zitten voor het stilvallen van de Golfstroom – een kantelpunt van het mondiale klimaatsysteem.
1 Wat kunnen de gevolgen zijn?
Als de Golfstroom stilvalt, zou WestEuropa in het vriesvak belanden. In een tijdsbestek van enkele decennia zou het ’s winters 10 à 30 graden kouder kunnen worden – met de grootste temperatuurval op de Britse eilanden en in Scandinavië. Ons klimaat zou daarnaast ook een stuk droger worden. Maar ook buiten Europa zouden de gevolgen sterk voelbaar zijn. In en rond de zuidelijke Atlantische Oceaan zou het juist nóg warmer worden, en in het Amazonewoud zouden het regenseizoen en het droge seizoen omgewisseld worden, waardoor ook het regenwoud voorbij een kantelpunt wordt geduwd.
Al die gevolgen zouden zich bovendien heel snel voltrekken, veel sneller dan de ‘reguliere’ gevolgen van de klimaatverandering (die de gemiddelde temperatuur net doen stijgen). Daardoor zou er amper tijd zijn om ons aan het nieuwe klimaat aan te passen.
2 Maar voorlopig stroomt de Golfstroom toch nog? Vanwaar dan dit doemscenario?
Zoals gezegd vrezen klimaatwetenschappers al een hele tijd dat de opwarming van de Noordpool de Golfstroom kan verzwakken. Alleen zit het klimaatsysteem dermate complex in elkaar dat het zeer lastig is om die vrees te vertalen naar concrete voorspellingen. Hoe gevoelig is de Golfstroom voor die verhoogde toevoer aan zoet (smelt)water? En hoelang duurt het voor zijn motor gaat sputteren en uiteindelijk stilvalt?
Voor een sputterende Golfstroom doken er al aanwijzingen op. In 2021 suggereerde een historische reconstructie, gebaseerd op indirecte metingen van onder meer bodemsediment en diepzeekoraal, dat hij de afgelopen decennia 15 procent van zijn kracht is verloren. Dat duidde dus op een negatieve trend, al wijzen rechtstreekse hydrografische metingen van de Golfstroom hier voorlopig nog niet op. Overigens kwam er een jaar later wel kritiek op de historische reconstructie: de gebruikte data zouden geen volledig plaatje hebben geschetst.
3 Maar een negatieve trend zou uiteindelijk wel uitmonden in het stilvallen van de Golfstroom?
Dat is wat het nieuwe onderzoek stelt. In hun vakartikel beschrijven Nederlandse klimaatonderzoekers hoe in een langdurige simulatie van een klimaatmodel de Golfstroom op zeker moment inderdaad stilvalt. Daarmee tonen ze aan dat dit geen ongefundeerd doemscenario is. Integendeel, ze schrijven dat de Golfstroom “op koers zit” om dit kantelpunt te bereiken (afgaande ook op de negatieve trend in het onderzoek uit 2021). Wanneer precies, dat vertelt het nieuwe onderzoek niet. De vorsers onderschrijven wel de prognose uit een eerdere studie waarin de Golfstroom nog deze eeuw zou stilvallen.
Als de Golfstroom stilvalt, zou West-Europa in het vriesvak belanden. In een tijdsbestek van enkele decennia zou het ’s winters 10 à 30 graden kouder kunnen worden
4 Toch schat het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, de kans op het stilvallen van de Golfstroom deze eeuw op kleiner dan 10 procent. Hoe valt dat te rijmen met dit nieuwe onderzoek?
Volgens de Duitse klimaatwetenschapper Stefan Rahmstorf (Universiteit van Potsdam) overschat het IPCC in zijn klimaatmodellen systematisch de stabiliteit van zeestromingen zoals de Golfstroom. Het panel zou daarin niet de juiste toevoer aan zoet smeltwater meenemen. Dat gebeurt in het nieuwe onderzoek wel, aldus Rahmstorf, die er overigens niet aan heeft meegewerkt.
Maar volgens menig ander klimaatwetenschapper is de toevoer aan smeltwater in de simulatie dan weer onrealistisch groot. “Ze voegen veel meer smeltwater toe dan zelfs het meest extreme scenario voor de opwarming van de Noordpool voorspelt”, zei de Britse glacioloog Jonathan Bamber (Universiteit van Bristol) tegen het Britse Science Media Centre. “Aan het eind van de simulatie is er daardoor sprake van een jaarlijkse zeespiegelstijging van liefst 6 centimeter. Dat is zelfs meer dan toen op het einde van de laatste ijstijd de gigantische ijskap boven NoordAmerika instortte.”
De Zweedse paleoklimatoloog Frederik Schenk (Universiteit van Stockholm) stipt op X fijntjes aan dat het klimaatmodel onder de simulatie geen rekening houdt met het menselijke broeikaseffect (wat nochtans nodig is om het vele smeltwater te kunnen produceren). Hierdoor mist de simulatie wellicht compenserende effecten als gevolg van de opwarming van de aarde.
5 Wat toont dit onderzoek dan wel duidelijk aan?
Dat de Golfstroom wellicht inderdaad een kantelpunt kan bereiken en dus kan stilvallen, ook al werd dit dan aangetoond met een onrealistisch klimaatmodel. Bovendien konden de onderzoekers een indicator identificeren die ons kan waarschuwen als het kantelpunt eraan zit te komen: namelijk als de noordwaartse waterverplaatsing in de zuidelijke Atlantische Oceaan onder een bepaalde minimumwaarde duikt. Als die indicator wordt gemeten, dan zou de Golfstroom het ongeveer 25 jaar nadien voor bekeken houden.