Kans op overlijden door fietsongeval fors gezakt
We fietsen veel meer, maar dat leidt niet tot veel meer fietsdoden. Integendeel: als je het aantal doden afzet tegen de miljarden kilometers die we op onze tweewielers afleggen, is Vlaanderen zelfs opmerkelijk veiliger geworden.
Twee wielertoeristen doodgereden in Gent. Een 72-jarige fietser komt om bij een ongeval in Wervik. Het zijn enkele nieuwsberichten van de jongste weken die de indruk wekken dat fietsen een gevaarlijke activiteit blijft in Vlaanderen. Toch schetsen de statistieken een heel ander plaatje. De jongste zeven jaar is de kans om op de fiets te overlijden met liefst 40 procent gedaald.
De verklaring daarvoor zit in de spectaculaire toename van het aantal afgelegde fietskilometers. In 2015 vielen er 78 omgekomen fietsers te betreuren. Dat jaar werden er 3,13 miljard kilometers afgelegd. Per miljard kilometer geeft dat 24,9 doden. In 2022, waarover de jongste cijfers gaan, vielen er 79 dode fietsers, maar er werd ook 5,3 miljard kilometer gefietst. Het aantal doden per miljard kilometer daalde naar 14,9.
Safety in numbers
Met die trend schuift Vlaanderen aardig op in de richting van fietsland Nederland (14,8 doden per miljard kilometer in 2020). De cijfers werden vrijgegeven op een studiedag naar aanleiding van tien jaar kenniscentrum Fietsberaad.
Verkeerskundigen spreken over safety in numbers, het fenomeen waarbij het veiliger wordt naargelang er meer fietsers zijn. Die worden dan zichtbaarder, waardoor de gemotoriseerde weggebruikers meer rekening met hen houden. Maar die numerieke veiligheid bleef vreemd genoeg lang achterwege in Vlaanderen. Tot nu dus.
Wout Baert, coördinator van Fietsberaad, stond naar eigen zeggen zelf te kijken van de cijfers. “Het aantal kilometers is in zeven jaar met 70 procent gegroeid, dat is enorm”, zegt hij. “De opmars van de elektrische fiets zit daar voor veel tussen, net als de verdubbeling van het woon-werkverkeer dat per fiets afgelegd wordt. Wie elektrisch fietst, legt ook langere afstanden af.”
De jongste drie jaar steeg het aandeel van de fiets in het verkeer van 14 naar 19 procent. Dat komt neer op 1 miljoen extra fietsverplaatsingen per dag. De cijfers gaan terug op het Onderzoek Verplaatsingsgedrag Vlaanderen, een steekproef waarin gezinnen hun ritten in het verkeer bijhouden.
Naar nul doden
Speedpedelecs zijn niet in de cijfers opgenomen, om de vergelijking met Denemarken en Nederland (waar de supersnelle vehikels zeldzamer zijn dan bij ons) niet te bemoeilijken.
Het aantal verkeersdoden geldt internationaal als standaard om landen met elkaar te vergelijken. Een even belangrijke parameter om de veiligheid te kunnen inschatten, zijn de letselongevallen. Ook daar is de evolutie gunstig: het risico over zeven jaar nam met 23 procent af – met de kanttekening dat het in 2022 licht steeg.
Wout Baert is van oordeel dat de stevige investeringen van de jongste jaren hun vruchten beginnen af te werpen. Het gaat dan om meer aandacht voor de zone 30, de introductie van fietsstraten, de aanleg van afgescheiden fietspaden en de heraanleg van kruispunten.
Hoe dan ook, 79 dode fietsers blijft veel. Het is het hoogste aantal van de jongste twaalf jaar, samen met 2018. De Vlaamse overheid heeft als doelstelling vooropgezet om tegen 2040 naar nul dodelijke verkeersslachtoffers te gaan onder voetgangers en fietsers.
“Daar zijn we nog niet”, erkent Baert. “Om het doel te behalen, zou het aantal ieder jaar met vijf moeten terugvallen. Er is nog ruimte voor verbetering. Zo zou 30 kilometer per uur standaard moeten worden in de bebouwde kom van nog meer gemeenten, behalve op invalswegen. In conflictvrije kruispunten zit nog potentieel, net als in nog meer afgescheiden fietspaden langs wegen met sneller autoverkeer.”
Minder hartziekten
Er is in de periode 2020-2023 iets meer dan een miljard euro geïnvesteerd in veiliger fietsinfrastructuur, door de Vlaamse overheid, de provincies en de steden en gemeenten samen. Die investeringen betalen zich ruimschoots terug, becijferde Fietsberaad aan de hand van een rekenmodule van het onderzoeksinstituut Vito en het Vlaams Instituut Gezond Leven.
Over twintig jaar zou dat geïnvesteerde miljard euro een gezondheidsbonus opleveren van 7,5 miljard. Hoe komt dat? Fietsers hebben, net als andere mensen die fysiek actief zijn, minder last van aandoeningen zoals hartziekten, diabetes type 2, borst- en darmkanker en depressie. Meer fietsen betekent dus uitgespaarde gezondheidskosten. Die baten overtreffen de negatieve effecten (ongevallen, inademen van vervuilde lucht). En dan zwijgen we nog over de voordelen voor milieu (geen uitlaatgassen) en klimaat (geen CO2-uitstoot).
“Dat rendement zal nog een voorzichtige schatting zijn”, zegt Luc Int Panis, die al jaren bij Vito het verband tussen fietsen en gezondheid onderzoekt. “Eerder becijferden we de gunstige effecten van een fietsbrug in Berchem, en toen kwamen we tot de slotsom dat de gezondheidsvoordelen ervan veertien keer hoger lagen dan de kosten.”
Over twintig jaar zou het geïnvesteerde miljard euro in fietsinfrastructuur een gezondheidsbonus opleveren van 7,5 miljard