Dertig jaar werd ze gezocht, en toen vond een AI-tool RAF-terroriste Klette in dertig minuten
Daniela Klette, lid van de oude extreemlinkse terreurorganisatie Rote Armee Fraktion, is eind februari opgepakt. Ze leefde dertig jaar ‘ondergedoken’ in hartje Berlijn. Kwam de politie haar op het spoor door een podcast?
Jaarlijks kondigt het ‘Carnaval van Culturen’ in Berlijn het begin van een warme zomer aan. De Braziliaanse clubs die in de parade meestappen, krijgen steevast beweging in de heupen van de stijve omstaanders. In 2009 en 2011 stapte Claudia Ivone lachend mee. Met haar witte hemd, kleurige halskettingen, een hoofddoek versierd met een dikke broche en grote ronde oorbellen, leek ze wel een Braziliaanse.
Ze was een tijdje in dat land geweest, had een Braziliaanse vriend gehad en gaf in het koude Berlijn les in capoeira, een Braziliaanse dans en gevechtssport. Ze woonde in een appartementsblok in de multiculturele wijk Kreuzberg en stond bij de buren bekend als een “keurige dame”. Ze vertelde soms dat ze in een verpleegtehuis werkte.
Verbijsterde buren
Op 26 februari pakte de politie Claudia Ivone thuis op. De buren reageerden verbijsterd toen ze hoorden dat de keurige dame eigenlijk Daniela Klette heette en een terroriste van de Rote Armee Fraktion (RAF) was geweest. Bij de huiszoeking in haar sjofele appartement werden wapens, munitie, goud en veel geld gevonden. De politie onderzoekt nog of de bankbiljetten afkomstig zijn van een grote overval die leden van de extreemlinkse terreurgroep – die officieel in 1998 ontmanteld is – in 2015 pleegden.
Klette leidde al die jaren een dubbelleven: de keurige dame die tot 2019 op aankondigingen van festivals en workshops van de Afro-Braziliaanse cultuurscene stond, heeft mogelijk tot 2016 roofovervallen gepleegd in Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen. Ze had geen ziekteverzekering, geen huurcontract en geen bankrekening, ze betaalde alles cash. Ruim dertig jaar leefde ze ‘ondergedoken’ in hartje Berlijn. Nu wordt ze aangeklaagd voor pogingen tot moord en roofovervallen. Voor haar RAF-lidmaatschap kan ze niet worden vervolgd, dat is verjaard sinds 2018.
De Rote Armee Fraktion is een begrip in Duitsland. De terreurgroep heeft haar wortels in de Duitse studentenprotesten van de jaren 60, toen de jongeren betoogden tegen de oorlog in Vietnam. De RAF wou het kapitalistische systeem omverwerpen en het westerse imperialisme bestrijden.
De geboorte van de RAF wordt vaak gelijkgesteld met de bevrijding van Andreas Baader, die in de cel zat vanwege brandstichting in enkele warenhuizen. Tijdens een onderhoud met zijn advocaat vielen enkele gewapende kompanen de (minder beveiligde) ruimte binnen en namen hem mee.
Derde generatie
In de jaren daarna volgde een reeks aanslagen en roofovervallen. In 1972 werden de kernfiguren van de zogenoemde ‘eerste generatie’ RAF-terroristen, Andreas Baader, Gudrun Ensslin en Ulrike Meinhof, opgepakt. Buiten probeerde een nieuwe generatie RAF’ers hen vrij te krijgen door gijzelaars te nemen.
Topfiguren van het Duitse bedrijfsleven en de rechterlijke macht werden op straat neergeschoten, hun auto’s ontploften.
In Duitsland leidt de zaak tot debat: door de strenge privacywetgeving kunnen gerechtelijke speurders niet dezelfde route volgen als de podcastmakers
Een bekend slachtoffer was de voorzitter van de werkgeversorganisatie Hanns Martin Schleyer. Hij werd na 43 dagen gijzelneming neergeschoten. De Rote Armee Fraktion heeft in totaal meer dan dertig moorden opgeëist. Na de tweede generatie kwam nog een groep die gemakshalve de derde generatie wordt genoemd. Voor zover bekend heeft die ‘generatie’ geen moorden gepleegd. Baader, Ensslin en Jan-Carl Raspe hebben – volgens de officiële versie – in 1977 in gevangenschap zelfmoord gepleegd. In de jaren 90 werden nog twee terroristen opgepakt en twee gedood. Drie RAF-leden, alle drie van de derde generatie, bleven voortvluchtig: Ernst-Volker Staub (69), Burkhard Garweg (55) en Daniela Klette (65).
Wanted- affiche
Klette was dertig jaar lang onvindbaar. Tot een podcastteam van de publieke, regionale omroep Radio Berlin Brandburg (RBB) eind december via een gezichtsherkenningstool met AI bij een capoeiraclub uitkwam. De makers van de podcast Legion waren enkele maanden voordien gecontacteerd door een man. Hij was een vrouw tegengekomen, zei hij, die beweerde dat ze bij de RAF was geweest. Ze zou op een feestje een wanted- affiche met haar foto hebben bovengehaald.
Na eerst op een dood spoor te zijn beland, voerde het podcastteam samen met het onderzoekscollectief Bellingcat de wanted- affiche in in een online gezichtsherkenningstool. Al na dertig minuten had de zoekmachine een match beet: een vrouw die in Berlijn capoeiralessen had gegeven. Maar een bezoek aan de capoeiraclub in kwestie leverde niets op: de vrouw was er de laatste jaren, eigenlijk sinds corona, niet meer geweest en niemand wist waar ze was.
Bellingcat-journalist Michael Colborne vermoedde dat de match dan toch niet klopte. Hij hield het voor onmogelijk dat in West-Europa een gezochte persoon erin zou slagen om dertig jaar onder de radar te blijven. Zo iemand zou dan nooit buiten moeten zijn gekomen, en zeker niet hebben geposeerd voor foto’s, dacht hij. Ook de podcastmakers besloten hun zoektocht te staken. “Ons onderzoek is mislukt”, concludeerde presentator Khesrau Behroz.
Andere wetgeving?
Maar de laatste dagen mag Behroz in allerlei televisieprogramma’s vertellen hoe dicht zijn ploeg vorig jaar bij de gezochte terroriste was gekomen. Want twee maanden later, eind februari, pakte de politie Daniela Klette op bij haar thuis. Kwamen de speurders haar op het spoor door de podcast? Daarover zwijgt de politie, ze zegt alleen dat tips van de bevolking doorslaggevend waren.
De twee andere verdachten zijn nog altijd spoorloos. Burkhard Garweg heeft zeker in Berlijn gewoond, want hij verschijnt op oude beelden van de veiligheidscamera’s in het openbaar vervoer. Hij zou, onder de naam Martin, jaren in Friedrichshain in een oude houten bouwkeet hebben gewoond en tot enkele weken geleden dagelijks een oudere dame hebben geholpen. Nu is hij verdwenen. Van de levensloop van derde gezochte terrorist, ErnstVolker Staub, is weinig tot niets bekend. De politie observeert en doorzoekt al wekenlang woningen in Berlijn. Ze hoopt dat er nieuwe tips zullen binnenkomen, aangezien de twee mannen, nu hun foto’s in alle kranten zijn verschenen, niet meer onopgemerkt kunnen rondlopen.
Intussen begint het debat over de vraag of de politie ook gebruik mag maken van camerabeelden voor gezichtsherkenning met de computer. Door de strenge privacywetgeving kunnen gerechtelijke speurders niet dezelfde route volgen als de podcastmakers. Jochen Kopelke, de voorzitter van de politievakbond, bindt de kat de bel aan en zegt: “De strenge datawetgeving is niet meer van deze tijd.”