“We wisten dat het fout zou lopen”
Voor Marc Nève, voorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen, komt de mishandeling in de Antwerpse gevangenis niet als een verrassing. “Wat denk je dat er gebeurt als zoveel mensen op zo’n kleine oppervlakte samenzitten?”
“We hebben geschreeuwd, gesmeekt, gewaarschuwd: dit gaat mislopen”, zegt Marc Nève, voorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen. De raad moet de toestand in de Belgische gevangenissen controleren en nagaan of de rechten van de gedetineerden gevrijwaard worden. Nève reageert op het nieuws dat gevangene Roy J. in een Antwerpse cel dagenlang werd gefolterd. “We hadden het er vorige week over tijdens een vergadering. Wat moet er mislopen voor er geluisterd wordt?”
Hoe is het zover kunnen komen?
“De overbevolking in de gevangenissen is al langer een probleem, vooral in Vlaanderen. Sinds anderhalf jaar is de stijging spectaculair: niet toevallig het moment dat beslist werd om korte gevangenisstraffen (straffen van minder dan drie jaar, red.) uit te voeren. Toenmalig minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne, beloofde 600 nieuwe plaatsen in detentiehuizen, waar veroordeelden korte straffen uitzitten in een minder strikt regime. Dat was al te weinig, maar die detentiehuizen zijn er niet gekomen – met uitzondering van een in Vorst en Kortrijk, samen goed voor 103 plaatsen. Vandaag bedraagt de gemiddelde overbevolking in de gevangenissen 15 procent. Daardoor is er voor zo’n 2.500 mensen eigenlijk geen plaats. De cellen zitten overvol, zo’n 250 mensen slapen op de grond. In Antwerpen verbleven zes gedetineerden in een cel bedoeld voor drie. Wat denkt u dat er gebeurt als mensen gedurende 23 uur per dag op die oppervlakte zitten, zonder dat ze buiten kunnen omdat er te weinig personeel is? Er is nauwelijks tijd om iedereen te laten douchen, als iemand een dokter wil zien moet die maanden wachten. Dan zwijg ik nog over gewoon eens kunnen sporten.”
Korte gevangenisstraffen laten uitvoeren was een slecht idee?
“Als je er geen plaats voor hebt, leidt dat tot onhoudbare situaties. In de praktijk komen die mensen in het gewone gevangeniswezen terecht. De twee detentiehuizen zitten niet eens vol, onder meer omdat ze nog niet volledig operationeel zijn. In Vorst moeten gedetineerden bijvoorbeeld een document ondertekenen dat ze het ‘huisreglement’ zullen naleven, maar er is nog geen huisreglement opgesteld. En bij een incident worden de betrokkenen meteen naar de gevangenis gestuurd.”
“Over het nut van korte gevangenisstraffen: Van Quickenborne zei destijds dat niet-uitgevoerde gevangenisstraffen zouden leiden tot meer recidive. We hebben gevraagd op welke cijfers hij zich baseerde en of we die konden inzien. Er kwam nooit een antwoord. In Nederland bleek juist dat recidive spectaculair afneemt als mensen níét in de gevangenis terechtkomen.”
Er wordt vaak verwezen naar Sky ECC voor de overbevolking.
“De politiek noemt het succes van Sky ECC vaak als oorzaak. Maar dat klopt dat niet als je naar de aantallen kijkt. De stijging komt vooral van de korte celstraffen en mensen in voorhechtenis (verdachten tijdens het gerechtelijk onderzoek, red.). In België maken mensen in voorhechtenis 36 procent van de gevangenispopulatie uit. We zijn koplopers in Europa, waar het gemiddelde 25 procent is. De doorstroom zou beter moeten, maar dan stuit je op personeelstekorten bij politie en gerecht.”
Huidig minister van Justitie Paul Van Tigchelt wil gedetineerden hun straf afwisselend thuis en in de gevangenis laten uitzitten, via het penitentiair verlof.
“Volgens onze schattingen zouden maximaal enkele honderden mensen in aanmerking komen, onvoldoende om dit op te lossen. Het penitentiair verlof werd trouwens breder toegepast tijdens corona, en wat bleek? Gedetineerden gingen uiteindelijk niet meer naar huis, want thuis krijgen ze geen financiële ondersteuning. Voor hun familie was die financiële last vaak te zwaar.”
Waar ziet u wel een oplossing?
“Mensen een halfjaar eerder vrijlaten, kan een noodoplossing zijn. We moeten kijken naar een snellere doorstroom bij voorhechtenis. Op termijn moeten meer detentiehuizen de oude instellingen vervangen en alternatieve straffen, zoals elektronisch toezicht, kunnen vaker ingezet worden.”