Man van staal en boegbeeld van de minimal art
Richard Serra, kampioen van cortenstaal, is op 85-jarige leeftijd overleden. Hij geldt als een van de meest spraakmakende minimalistische kunstenaars.
Sinds 2005 toont het Guggenheim in Bilbao The matter of time, een gigantische installatie van Richard Serra. Het is de blikvanger van het museum, een werk dat je nietig doet voelen. Je eerste indruk, vanop afstand, is: deze groep van zeven sculpturen krijgen ze hier nooit meer buiten. Daarna besef je dat de monumentale stalen platen bedoeld zijn om tussen te wandelen, om er te verdwalen en tijd en ruimte te ervaren zoals de kunstenaar dat voor ogen had.
Ook het Nederlandse museum Voorlinden heeft een werk van Serra in de vaste opstelling. Het rekent het bij de publiekslievelingen en omschrijft het met een modieuze term als ‘belevingskunst’. Open ended, dat 200 ton weegt, is loodzwaar en toch elegant. Hoe de sculptuur tegelijkertijd hol en bol is, ervaar je al wandelend – en je verbazend.
Kantelende gangen
De Amerikaanse kunstenaar Richard Serra overleed op 85-jarige leeftijd in zijn huis in Long Island, bij New York, aan een longontsteking. Met zijn abstracte beelden geldt hij als een van de belangrijkste en meest ambitieuze beeldhouwers van de voorbije eeuw.
Serra groeide op in San Francisco en werkte ’s zomers in een staalfabriek, waar hij zijn tekentalent ontdekte. Studeren deed hij aan de universiteit van Yale. Tijdens een verblijf in Europa raakte hij in de ban van beeldhouwer Constantin Brancusi (1876-1957), die de sculptuur stripte tot zijn naakte vorm, en begon Serra beeldhouwkunst te maken. Zijn carrière lanceerde hij in de jaren 60 met sobere beelden in ongewone materialen.
Geleidelijk aan werden zijn sculpturen in cortenstaal monumentaler en imposanter. Serra groeide uit tot een boegbeeld van de minimal art door de ruimte in te palmen. Zijn werk is streng geometrisch en maakt ons bewust van schaal en afmetingen. Het neemt de vorm aan van immense kantelende gangen, ellipsen en spiralen van staal. Onveranderlijk ogen zijn sculpturen, en onwrikbaar – ze worden gemaakt in fabrieken die normaal scheepsrompen construeren. En hoewel ze met bruggen en kranen getakeld moeten worden, bewaren ze steevast iets slanks en sierlijks.
Door hun volume en de plek die ze in de publieke ruimte opeisen, waren Serra’s beelden vaak ook controversieel. In New York kwam het in 1981 tot een rechtszaak na de plaatsing van Tilted arc, een 36 meter lange stalen wand die balanceerde op het Federal Plaza. De sculptuur had zo’n impact op het plein, dat ze publieke verontwaardiging opriep. Uiteindelijk werd het werk in 1989 verwijderd.
Zeeniveau
De kunst van Serra veranderde ook de opvatting over beelden in een natuurlijke omgeving, zoals een tuin of een park. “Het is alsof alle bomen zwijgen”, schreef museumdirecteur Rudi Fuchs erover, naar aanleiding van Spin out (1971) in het Nederlandse KröllerMüller Museum. Dat werk bestaat uit drie zware ijzeren platen die in een zandhelling naar elkaar toe gericht zijn, als indringers in het bos.
Serra’s grootste werk in Europa is niet van staal, maar van beton. Het toont 200 meter lange wanden die een landschapspark doorklieven. Sea level (1996) is een van de opmerkelijke land art- kunstwerken die ontstonden in de Nederlandse provincie Flevoland. Door de titel verwijzen ze, als een soort waterkeringsmuren, naar de krachtmeting om land te winnen op de zee. Wie langs het kille beton loopt, kan het gevoel krijgen kopje-onder te gaan en weer boven te komen.
Omdat de constructie verweerd en beschadigd raakte, werd begin dit jaar beslist om Sea level te restaureren. Een van de laatste daden van Serra, die een groot fan was van land art en de huzarenstukjes die we ervan kennen, was dat hij 1 miljoen dollar schonk om het werk opnieuw op te bouwen.
Hoewel Serra’s werken met bruggen en kranen getakeld moeten worden, bewaren ze steevast iets slanks en sierlijks