U wordt tot sorry veroordeeld
Over de saga-Bart De Pauw is intussen al veel gezegd en geschreven, behalve dit. Wist u dat de rechtbank sinds kort iemand kan veroordelen tot gedwongen excuses? Die nieuwe mogelijkheid komt overgewaaid uit Nederland en werd in 2021 voor het eerst uitdrukkelijk in rechte vastgesteld door ons hoogste rechtscollege, het Hof van Cassatie.
Gedwongen excuses gelden daarbij als een vorm van herstel in natura van de morele schade. Innovatief, maar op zich niet zo gek. Slachtoffers zijn vaak meer op zoek naar erkenning dan naar financiële vergoeding. Al kunnen die twee ook samen worden gevorderd, aldus de advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie. Maar men moet het natuurlijk wel vorderen, anders kan de rechter het niet toekennen.
Dat past in een bredere tendens naar restorative justice, meer gericht op herstel dan op straffen. Het moeten niet altijd boetes zijn.
Uiteraard kan een rechter dat maar doen als hij vaststelt dat er sprake is van een fout in de juridische betekenis van het woord, die morele schade heeft veroorzaakt aan de benadeelde. Maar het hoeft niet noodzakelijk om een misdrijf te gaan. Een louter burgerlijke fout kan volstaan.
Daarmee zet ons rechtsstelsel een flinke stap. Tot voor kort kon de rechter maximaal gaan tot gedwongen mededeling van informatie, zoals bij de verplichte publicatie van een rechtzetting. En dat dan nog alleen in specifieke gevallen. De gedwongen excuses kunnen algemeen worden toegepast. Dergelijke gerechtelijk bevolen excuses kunnen zelfs worden afgedwongen met dwangsommen.
Hippe Vrouwe Justitia
Maar werkt het ook? De praktijk is bij ons te pril om dat te kunnen beoordelen. Onderzoek in andere landen toont evenwel aan dat gedwongen excuses uiteraard niet even doeltreffend zijn als vrijwillige, maar wel doeltreffender dan veel andere vormen van juridische genoegdoening.
Het moge duidelijk zijn dat we in een tijd leven van ‘sorry’. Of het nu gaat om de actrices die een sorry willen van De Pauw of om de VRT-medewerkers die een sorry willen van hun ceo, ze zijn allen kinderen van hun tijd. Geen maatschappelijk onderwerp of er worden excuses geëist. En zijn wij niet allen op zoek naar erkenning? Ook De Pauw zelf?
Vrouwe Justitia die meegaat met haar tijd, dat moet ook eens kunnen. Maar een dame op leeftijd gaat het best ook niet in overdrive. Niet innovatief, maar nog belangrijker: het is ook mogelijk vrijwillig excuses aan te bieden. Anders dan wat al te vaak wordt gedacht, kan dat ook zónder dat het een erkenning inhoudt van juridische aansprakelijkheid. Het komt er alleen op aan die vrijwillige excuses zorgvuldig te formuleren. En zo bent u die hippe Justitia alsnog te snel af.