Stocletpaleis moet dan toch bezoekers binnenlaten
Het Brussels Gewest heeft een ordonnantie goedgekeurd om uitzonderlijke gebouwen minstens vijftien dagen per jaar open te stellen voor publiek. Het gaat daartoe over omdat het Stocletpaleis al meer dan twintig jaar zijn deuren potdicht houdt. Een doorbraak, of een oorlogsverklaring?
Begin oktober, vlak voor de tentoonstelling over Josef Hoffmann, werd het idee voor een ordonnantie om gebouwen verplicht te openen als een gemene torpedo afgeschoten. De timing was ideaal. Met de expo kreeg ontwerper Josef Hoffmann de volle aandacht, maar zijn meesterwerk, het Stocletpaleis, was buitengewoon onderbelicht. Andermaal. Het Stocletpaleis is privé-eigendom en houdt koppig de deuren op slot. Van die standvastigheid wijkt de familie zelfs niet af tijdens Open Monumentendagen.
Toen de erven zich vorig najaar via een dagvaarding verzetten tegen een 3Dreconstructie van het interieur voor in de expo, nam de spanning toe. Ze vonden zo’n virtuele rondgang een inbreuk op het eigendomsrecht en het privéleven. Daarop lanceerde Brussels staatssecretaris voor Onroerend Erfgoed Ans Persoons (Vooruit) de ordonnantie. Als het niet met de wortel ging, dan maar met de stok. Het plan om via een juridische demarche bezoekrecht af te dwingen, was ongezien en kwam vrij agressief over.
1 Stonderdanzoveelophetspel?
Ja, toch wel. Zoals het Stocletpaleis is er in heel Brussel geen tweede. Adolphe Stoclet woonde begin vorige eeuw in Wenen als directeur van de Generale Maatschappij van België. Daar maakte Josef Hoffmann toen opgang als architect. Voor de hogere burgerij en rijke industriëlen ontwierp hij moderne villa’s en met de Wiener Werkstätte bedacht hij daar ook nog eens tot in de kleinste details een geraffineerd interieur bij. Toen Stoclet onverwacht naar België moest terugkeren, nam hij de architect en zijn plannen gewoon mee. Daarom staat het Stocletpaleis sinds 1911 als enige Wiener Secessionsgebouw te blinken tussen de Brusselse art nouveau. In 2009 is het terecht uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed.
2 WaaromdreefhetBrusselsGewesthetzoopdespits?
Het Gewest vindt dat het gebouw van publiek belang is en iedereen ervan moet kunnen genieten. Sinds 2002 is het niet meer publiek toegankelijk. Dat is opmerkelijk. Zowat alle sites die werelderfgoed zijn, kunnen bezocht worden. Een zeldzame uitzondering zijn de grotten van Lascaux, die vanwege preservatie afgeschermd worden, maar waarvan een replica gemaakt is voor het publiek.
De vorige staatssecretaris, Pascal Smet (Vooruit), startte al een beleid om zo veel mogelijk bijzondere gebouwen open te stellen. Sinds 2021 zijn er akkoorden om Hôtel Solvay en Hôtel Van Eetvelde (allebei van Victor Horta) en Maison Cauchie en Maison Hannon open te stellen. Persoons zet dat beleid voort. Ze deed recent nog een beroep op een juridische procedure om de erfgoedzorg ter harte te nemen. Zo stelde ze de federale overheid in gebreke voor de verloedering van het Chinees Paviljoen.
3 KondefamilieStocletdiestapappreciëren?
Verre van. Ze beroept zich op het testament van Adolphe Stoclet. Die schreef dat hij wou opgebaard worden met een zwart-witte zakdoek van Hoffmann in zijn borstzakje. Dat vond hij een memento van de onvergelijkbare Wiener Werkstätte, “waarvoor waarschijnlijk nooit meer een equivalent zou bestaan”. Voorts was het zijn uitdrukkelijke wens dat er aan het huis geen veranderingen mochten worden aangebracht. Dat is voor de familie nog altijd een leidraad om het huis volledig intact te bewaren. Horden bezoekers zouden dat streven in gevaar brengen.
De familie stond niet alleen met haar zienswijze. Nadat het idee voor een ordonnantie was gelanceerd, ontstond een pittig maatschappelijk en politiek debat. Daarbij werd aangevoerd dat het
Stocletpaleis een privé-eigendom is en dat een eigenaar daarmee kan doen wat hem belieft. Er werd verwacht dat de ordonnantie ergens zou struikelen in het proces van de besluitvorming. Maar ze doorstond de toets van de Raad van State. Die vond dat het Gewest een legitiem doel nastreefde. Het gebouw verplicht openstellen is wel een aantasting van het eigendomsrecht, maar de Raad van State vindt het proportioneel aan het doel. Tijdens de plenaire zitting van het Brussels Parlement wipte de ordonnantie over de laatste politieke horde.
4 Isiedereenmeteenmooihuisnuvogelvrij?Vrees
niet. De ordonnantie heeft alleen betrekking op het Brussels Gewest en dan nog alleen op gebouwen die op de Unesco Werelderfgoedlijst staan. Ze gaat dus alleen over de Grote Markt, over vier woningen van Horta en over het Stocletpaleis. De ordonnantie zegt dat een gebouw vijftien dagen per jaar moet worden opengesteld voor publiek.
Ze zegt dat er eerst een dialoogfase is waarbij de eigenaar voorstellen kan doen voor de modaliteiten van de opening. In geval van weigering kan een opening worden opgelegd, “in naleving van de rechten en vrijheden van de betrokken personen”.
De familie wenst niet te reageren. Ze wil eerst onderling overleggen en zich beraden bij haar advocaten.
Het Stocletpaleis staat sinds 1911 als enige Wiener Secessionsgebouw te blinken tussen de Brusselse art nouveau. In 2009 is het terecht uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed