“De sancties zullen Rusland verstoren, maar pas over tien jaar. Oekraïne heeft nu hulp nodig”
Omdat de sancties tegen Rusland niet werken, nemen we zelf het heft in handen, dachten de Oekraïners, en ze vielen met drones Poetins olie aan. Maar ook die hebben vooral een psychologisch effect, zeggen twee vooraanstaande Russische economen. “Veel weste
Zaterdagnacht hebben de Oekraïners weer droneaanvallen op Russische energie-installaties uitgevoerd. Sinds begin dit jaar viseren ze geregeld de olieraffinaderijen, om zo een belangrijke bron van inkomsten van de vijand te verminken. Hoe groot de economische impact van de aanvallen is, is moeilijk te meten omdat er geen betrouwbare informatie uit Rusland komt.
Toch vindt Vladislav Inozemtsev, een belangrijke Russische econoom die zijn land in 2014 heeft verlaten, dat de Oekraïners juist handelen. “Ze delen de Russen zware psychologische klappen uit. Rusland beseft dat zijn olie-industrie kwetsbaar is, het heeft te weinig luchtafweer om zijn raffinaderijen te beschermen. Dat doet pijn. Daarom hebben de Russen, na de eerste grote droneaanval in maart, wraak genomen door een groot deel van de Oekraïense energie-infrastructuur te vernietigen. Zo’n drone-operatie is de meest effectieve aanval op de Russische economie, die op termijn sporen zal nalaten.”
Hoe groot is de schade?
“Hoe groot de schade van de recente aanvallen is, weten we nog niet, maar volgens de ceo van Gunvor, een grote speler in de internationale energiehandel, is de Russische productiecapaciteit van de raffinaderijen na de vorige aanvallen met 600.000 vaten per dag verminderd, dat komt neer op zo’n 20 procent. Dat is een groot verlies.”
“Ik vermoed dat de brandstofprijs zal stijgen, tegen het einde van de zomer kan die 6 tot 10 procent hoger liggen. Op de Russische binnenlandse markt (en aan het front) zullen er geen tekorten zijn: de olie van de raffinaderijen in Siberië kan via een pijplijn naar het westen van het land worden gebracht en Wit-Rusland kan ook benzine leveren.”
Dalen de inkomsten voor de overheid?
“Niet veel, er wordt nog altijd evenveel olie opgepompt, alleen de capaciteit om de olie te raffineren is verminderd. En dat treft de overheid niet zo hard, omdat zij alleen via de bedrijfsbelastingen inkomen haalt uit de raffinaderijen. Die zullen niet zoveel dalen. Wel moeten de bedrijven de schade aan de olieraffinaderijen zelf herstellen, en die loopt flink op. Dus op termijn zal het effect wel voelbaar zijn.”
“De mix voor de uitvoer is hoe dan ook veranderd: voor de aanvallen exporteerde Rusland pakweg 60 procent ruwe en 40 procent geraffineerde olie, nu is de mix ongeveer 75 versus 25 procent. De olie van Lukoil bijvoorbeeld gaat nu onmiddellijk van WestSiberië naar de tankers in de havens. Ik verwacht dat binnen een halfjaar de Russen 15 procent meer ruwe olie zullen exporteren. Die prijs daarvan ligt een beetje lager, maar ik verwacht niet dat dat een groot verschil zal maken voor de overheid.”
Maar intussen is wel 20 procent van de raffinagecapaciteit beschadigd.
“Ja. Twee of drie raffinaderijen zouden wel alweer werken, en dat is veel sneller dan verwacht. Eigenlijk weet niemand precies hoe groot de schade is en hoelang het zal duren vooraleer de bedrijven weer functioneren.”
“De informatie uit Rusland is niet eenduidig. De meeste raffinaderijen hebben tussen 2006 en 2017 voor miljarden dollars gemoderniseerd met Europese en Amerikaanse technologieën. Nu een deel van die bedrijven beschadigd zijn, is het moeilijk om vervangstukken te vinden, als gevolg van de internationale sancties tegen Rusland. Mijn contacten in Rusland vertellen me dat ze in China naar vervangstukken zoeken, maar die zijn niet compatibel. Eigenlijk zouden ze een deel van hun raffinaderijen moeten ontmantelen om een groter Chinees pakket te installeren.”
De Amerikanen hebben Kiev meermaals gevraagd om de aanvallen op de Russische olieraffinaderijen te stoppen, omdat ze vrezen dat de prijzen gaan stijgen. Wat denkt u?
“Ze zullen niet zo erg stijgen. Om echt een impact te hebben op de olieprijzen op de wereldmarkt, moet je de Russische uitvoer aan banden leggen. De oostelijke route van de Russische export verloopt via pijpleidingen richting China, de andere route is via de havens in de Baltische en Zwarte Zee. Die moeten de Oekraïners zo aanpakken dat de Russen hun olie niet meer wegkrijgen.”
“Russische havens bombarderen is wel bijzonder drastisch. Bovendien heeft Kazachstan ook aan de Oekraïners gevraagd om de haven aan de Zwarte Zee niet aan te vallen omdat het gros van de olie uit Kazachstan van daaruit wordt geëxporteerd.”
“Rusland past zich aan”
Ook Alexandra Prokopenko zegt dat het belang van de droneaanvallen op korte termijn niet zo groot is. De Russische econome adviseerde tot voor de invasie in Oekraine de gouverneur van de Centrale Bank in Rusland. In februari 2022 is ze gevlucht, sinds kort werkt ze voor de afdeling RussiaEurasia bij de bekende denktank Carnegie in Berlijn. “De Oekraïense aanvallen hebben op dit moment geen invloed op de export (-volumes, red.), noch op de olieproductie”, zegt ze.
Oekraïne is met de droneaanvallen begonnen omdat Kiev vond dat de internationale sancties niet werken. Het achtte de tijd gekomen om zelf actie te ondernemen. Bent u het daarmee eens?
Prokopenko: “Je kunt niet zeggen dat de sancties niet werken, omdat nooit duidelijk is gezegd wat de bedoeling ervan was. Maar als het Westen Rusland op de knieën wilde krijgen, dan werken de sancties niet.”
Inozemtsev: “Dat klopt. Veel westerse bedrijven die hadden aangekondigd dat ze Rusland zouden verlaten, zijn er nog altijd of keren stilaan terug. Een bedrijf als AkzoNobel (Nederlandse verfproducent, red.) heeft zijn marktaandeel in Rusland van 18 naar 30 procent verhoogd. Het bedrijf had vorig jaar 800 procent meer winst dan het jaar daarvoor, omdat zijn concurrenten in Rusland verdwenen zijn.”
“De parallelle import is een tweede probleem. (De Russische overheid heeft Russische bedrijven de toestemming gegeven om in het buitenland producten van een westers bedrijf aan te kopen, red.). Het is goed dat de sancties nu eindelijk de banken viseren: je moet de banken die de parallelle import financieren zwaar straffen voor die financiële transacties.”
Prokopenko: “Moeilijk te zeggen wanneer de gevolgen van de sancties duidelijk zullen worden. Rusland slaagt erin zich zeer snel aan te passen. We bekijken het land nog vaak alsof het om een normale economie gaat, maar Rusland is al twee jaar in overlevingsmodus: zowel de overheid als de zakenwereld past zich dag na dag aan. Niemand had verwacht dat Rusland zo behendig met de sancties zou omgaan. De hoofdreden is dat het een markteconomie is, waardoor het land in staat is zich snel aan te passen. De Russische economen leveren goed werk: de economie draait, de salarissen worden uitbetaald, Rusland moet zijn reserves nog niet aanspreken. Dat is toch een verschil met hoe het er aan het front toe gaat.”
Werken de sancties op lange termijn?
Prokopenko: “Op termijn zullen de sancties de ontwikkeling van de Russische economie verstoren, maar het is nog te vroeg om de precieze gevolgen te kennen. In 2022 was het Westen terughoudend om een embargo op de Russische olie in te stellen, omdat het vreesde voor een grote schok op de oliemarkt. Als gevolg daarvan had Rusland in 2022 een handelsoverschot van 222 miljard dollar, een historisch record. Nu zien we dat het handelsoverschot daalt, als gevolg van de sancties. Rusland wil producten en technologie importeren, maar dat lukt niet meer.”
“Ik voorzie grote uitgaven: Poetin moet alle inwoners van de bezette gebieden in het Russische sociale systeem zetten. Meer dan 1 miljoen nieuwe gepensioneerden komen erbij, dat kost veel geld. Om zich te verzekeren van de loyauteit van de ambtenaren in de bezette gebieden, geeft Rusland hun hoge lonen. Komen daarbovenop alle ambtenaren uit de openbare sector die in het leger nu een zeer goed loon krijgen. Ik vraag me af of die na de oorlog genoegen zullen nemen met minder.”
“Er zijn te weinig arbeidskrachten. Rusland had al een demografisch probleem, en nu wordt op drie fronten personeel gezocht: het leger wil mannen voor de loopgraven, het militair-industriële complex zoekt arbeidskrachten en ook de civiele economie moet blijven functioneren. Vrouwen worden aangespoord om ‘mannenberoepen’ uit te oefenen: vrachtwagenchauffeurs, operatoren voor zware machines. In sommige gebieden worden tieners ingezet. De instroom van migranten is bijna stilgevallen na de terreuraanslag op het concertgebouw in Moskou. De migranten voelen zich geviseerd, en ze kunnen meer verdienen aan het front.”
“Veel hoogopgeleide Russen hebben het land verlaten en er komen, als gevolg van de sfeer in Rusland dezer dagen, nog weinig opgeleide buitenlanders naar Rusland. Er zijn geen uitwisselingen van studenten, van onderzoekers of van professoren. Rusland heeft geen toegang meer tot de nieuwe technologieën. Op de middellange termijn zie ik de toekomst voor Rusland somber in.”
Terug naar de vraag: als de sancties op korte termijn niet werken, is de Oekraïense oplossing dan efficiënter?
Inozemtsev: “Natuurlijk. Ik zeg vaak dat Rusland alleen militair verslagen kan worden, niet door sancties. Jullie moeten meer geld en meer militaire hulp aan Oekraïne geven. Ik heb in de geschiedenis nog nooit geweten dat je een economie kan kapotmaken door sancties, tenzij misschien in Joegoslavië, een klein land zonder eigen grondstoffen. Maar Rusland is een grote economie, ze kan nog jaren doorgaan. Natuurlijk zullen de sancties op termijn de capaciteit van het land ondermijnen, binnen vijf jaar zal de Russische economie het slechter doen dan nu omdat ze geen nieuwe technologieën krijgt. China zal niet helpen: dat land zal nooit technologieën naar Rusland exporteren, in tegenstelling tot wat Europa en de VS in het verleden hebben gedaan. De Chinezen willen alleen hun producten verkopen in ruil voor grondstoffen.”
Prokopenko: “Ik zie op middellange termijn problemen. Het land zit in een onderhoudsmodus en niet in een ontwikkelingsmodus. De Russische economie is een groot beest, ze is vrij robuust. Maar ze zal langzaam krimpen. De levensomstandigheden van de inwoners worden slechter en het land zal meer afhankelijk van China worden.”
Inozemtsev: “Het Russische bbp groeit, omdat de defensie-industrie op volle toeren draait en veel Russen een inkomen bezorgt. Maar op termijn zullen de sancties beletten dat de economie zich kan ontwikkelen. Maar dat duurt nog even, reken maar op een jaar of tien. De Oekraïners hebben nu hulp nodig.”
“De Russische economie is een groot beest, ze is vrij robuust. Maar ze zal langzaam krimpen. Het land zal meer afhankelijk van China worden” Alexandra Prokopenko Tot 2022 adviseur van de gouverneur van de Centrale Bank in Rusland
“De Nederlandse verfmaker AkzoNobel had vorig jaar 800 procent meer winst dan het jaar daarvoor, omdat zijn concurrenten in Rusland verdwenen zijn” Vladislav Inozemtsev Russische econoom, verliet zijn land in 2014