Praten over politiek, kan het ook zonder bommen en granaten?

Verkiezingen in aantocht, een Stemtest die de meningen verdeelt. Binnenkort zijn er de communiefeesten en de caféterrasjes, waarbij onvermijdelijk politieke discussies mee aan tafel schuiven. Kan het zonder brokken maken? Met deze 11 tips wellicht wel.

De Politieke Discussie op Café of op het Familiefeest. We schrijven het niet toevallig met hoofdletters. Want het is bijna een instituut, voer voor karikatuurschrijvers en grappenbedenkers. Een sketch met als protagonisten: de alwetende nonkel, de conservatieve vader, de sociaal bewogen tienerdochter, de emotionele moeder of tante. Oké, het zijn stereotypen, maar in het dagelijkse leven duiken ze soms op. Bij discussies over politiek, over het klimaat, migratie en co. lijkt iedereen geregeerd door het verlangen naar het grote gelijk en riskeert zelfs bij de beste vrienden hitsige bitsigheid elk restje liefde te verjagen. “Zowel in familie- als in vriendenkring zwijg ik over politiek. De polarisatie in het debat is volledig en gaat de Amerikaanse toer op. Iedereen sluit zich op in het eigen grote gelijk. De debatcultuur is dood, dus is zwijgen de boodschap, om ruzie te vermijden”, mailt lezeres An V.H.

Neem bijvoorbeeld deze wellicht herkenbare asieldiscussie. Vader: “Jullie zijn echt veel te soft.” Dochter: “Da’s beter dan zo egoïstisch.” Vader: “Lieverd, het zijn gewoon gelukzoekers.” Dochter: “Pa, wat ben je toch een eikel.” Het is een voorbeeld uit de campagne die de Nederlandse stichting Sire vorig jaar voerde onder de headline “Verlies elkaar niet als polarisatie dichterbij komt”. Want dat is het natuurlijk: als er kloven worden geslagen en oorlogen worden verklaard, wat is dan nog de meerwaarde van dat soort discussies?

Wil dat zeggen dat we elke discussie dan maar de kop moeten indrukken? Zeker nu het met de verkiezingen in aantocht erg explosief dreigt te worden? Neen, natuurlijk niet, zegt ook filosoof en schrijver Ruben Mersch. Hij schreef onder meer het boek Waarom iedereen altijd gelijk heeft. “Het constructieve meningsverschil vormt nog altijd een basis voor onze democratie. We leggen elkaar niet zomaar iets op. We wegen af, we overleggen, en dan komen we tot de best mogelijke conclusie. Dat betekent nu ook niet dat het eenieders taak is om iedereen te overtuigen van zijn gelijk. Ik heb daar zelf ook niet altijd zin in, wanneer ik voel dat er slechts een minieme kans is dat ik iemands standpunten ga veranderen.”

Flo Tomlinson van De Vlaamse Debatwedstrijd sluit zich daarbij aan: “Onze maatschappij is steeds meer gepolariseerd. Er worden veel echokamers gecreëerd, mensen ontwikkelen vaker de neiging om in gesprek te gaan met mensen die dezelfde mening hebben. Daarom is het belangrijk om te blijven praten.” De sleutel zit in het hoe. “You can disagree without being disagreeable”, luidt de populaire quote die wijlen Ruth Bader Ginsburg (Amerikaans opperrechter) graag in de mond nam. Het lijkt utopisch en idealistisch, maar het moet kunnen: van mening verschillen zonder dat het ontaardt in een bloeddorstige wedstrijd. Want er hoeven niet altijd winnaars en verliezers te zijn.

Zo mailt ook lezer Guy Peters: “Onze drie kinderen, jongvolwassenen, hebben zeker al een eigen mening over de politiek en maatschappelijke onderwerpen, maar die is niet altijd goed gefundeerd of te weinig geargumenteerd. Ik doe niets liever dan tijdens het ontbijt krantenartikelen op tafel gooien om zo een beter idee te krijgen van wat er in hun hoofden speelt. Zo hielden we onlangs een politieke discussie rond De Stemtest. We bespraken de stellingen en argumenteerden voor we individueel antwoordden. Ikzelf neem in zo’n discussie met plezier de rol van moderator op en geef tegengas bij te snelle eensgezindheid. Belangrijk is dat iedereen het recht heeft op een eigen mening en ook de tijd krijgt voor argumentatie. Ik kan u verzekeren dat dat een leuke avond oplevert.”

Nog positieve reclame voor het familiedebat bij lezer Koen Morlion: “Als wij met broers en zussen samenkomen, dan wordt er gepolitiekt, zoals wij het noemen. Het kan er heftig aan toe gaan, omdat we allemaal vrij sterk geëngageerd zijn in wat we doen. We hebben allemaal een groot rechtvaardigheidsgevoel en zijn zeer sociaal opgevoed. Maar met respect voor elkaars standpunten komen we al een heel eind.”

Er zijn verschillende manieren om dat soort discussies beschaafd, fijn en constructief te houden, blijkt uit een rondvraag bij een filosoof, een debatspecialist en een etiquettekenner. We verzamelden 11 tips die kunnen helpen om het leuker te maken.

1 Begrijpen werkt beter dan overtuigen

Ruben Mersch: “Wil je enigszins kans maken op een constructief gesprek, dan moet je af van de idee dat jijzelf goed zit en de andere fout. Bekijk de discussie als een sociologisch experiment, waarbij je probeert te begrijpen waarom de andere partijen denken wat ze denken en dat met zoveel passie willen verkondigen. Daar kom je door vooral vragen te stellen. Dan voelt de andere partij ook echt die interesse.”

“Mensen uiten zelden een mening om moeilijk te doen, iedereen heeft wel een reden voor een bepaald standpunt”, zegt ook Flo Tomlinson. “Misschien heeft iemand iets meegemaakt? Is iemand op een bepaalde manier opgevoed? Probeer empathisch te zijn voor waarom mensen dingen zeggen.”

Maar het gaat verder dan empathie. Vragen stellen heeft ook iets strategisch. Mersch: “Als je doorvraagt, kun je twijfel induceren. Zoals: ‘Hoe ga je dat precies aanpakken, zo’n migratiestop? Waar moeten die mensen naartoe?’ Op die manier beseft de tegenpartij stilaan dat het allemaal complexer is dan wat ze op het eerste gezicht denkt.”

Tomlinson vertelt hoe ze zelf geregeld debatworkshops geeft in scholen en hoe leerlingen haar proberen op stang te jagen met extremistische uitspraken. “Ik zeg nooit ‘Dat mag je niet zeggen’, maar vraag wel waarom ze zeggen wat ze zeggen. Zo dwing ik hen om dieper na te denken over uitspraken die ze misschien gewoon ergens opgepikt hebben om mee te zijn met de groep, maar die ze niet meer in vraag stellen. Als je mensen vraagt om hun extreme mening te onderbouwen, worden ze vaak automatisch gematigder.”

2 Focus op waarden in plaats van feiten

Herkent u dit? “Klimaatopwarming wordt door CO2 veroorzaakt”, aldus de ene. “Niets van aan”, zegt de andere. Allebei verwijzen ze naar de wetenschap, of wat zij ervan hebben opgevangen. “Zoiets wordt gegarandeerd een eindeloos gevit waarin je hopeloos vastloopt”, zegt Mersch. “Probeer een stap dieper te gaan, naar de waarden die mensen aanhangen. Wat vindt iemand belangrijk? Dat de planeet bewaard blijft voor de generatie na ons? Of economische groei? Door naar de waarden te kijken, leer je hoe iemand in de wereld staat en snap je ook meer waarom die net die argumenten bovenhaalt. Mensen kunnen er verschillende waarden op na houden, maar voor de meeste waarden kunnen we wel begrip en respect opbrengen, makkelijker dan voor feiten. Bovendien ontdek je door zo’n waardengesprek ook soms dat je dezelfde waarden deelt, maar misschien op een ander punt op de schaal zit.”

“Als je doorvraagt, kun je twijfel induceren. Op die manier beseft de tegenpartij stilaan dat het allemaal complexer is dan wat ze op het eerste gezicht denkt” Ruben Mersch Filosoof en schrijver