Hier en toen en daar en nog elders
Hier en toen
Elke woensdagavond op VRT Canvas en op VRT Max ★★★☆☆
Om een oorlogsverhaal te zijn, hanteert Comète een opvallend lichte toon. De documentaire is de tweede in de nieuwe historische Canvas-serie Hier en toen. Ze vertelt hoe de verzetsorganisatie Comète in de Tweede Wereldoorlog bemanningen van in bezet België neergestorte vliegtuigen het land uit smokkelde, via Frankrijk naar het neutrale Spanje.
Dat verhaal is niet onbekend. Het inspireerde de BBC-dramareeks Secret army, die een nog succesrijkere parodie kreeg in de burleske serie ’Allo ’allo!. Het bijzondere van Comète is de rol erin van veel jonge vrouwen, zelfs tieners. Zij konden 800 geallieerde piloten evacueren.
De historische duiding blijft echter minimaal, zowel over de tijd als over de organisatie, functie of werking van Comète, dat toch 2.000 leden telde. De focus ligt op het persoonlijke verhaal van Andrée De Jongh. Zij stichtte Comète al vroeg in de bezetting. De makers konden gebruikmaken van veertig jaar oude interviews met De Jongh, enkele van haar collega’s en met door haar geredde piloten, die de VRT om een onbekende reden nooit uitzond.
Beelden uit de oorlog ontbreken, de daar gewoonlijk bijbehorende dreigende soundtrack evenzeer. Die radicale keuze brengt het verhaal dicht bij de kijker. De reconstructie van de ontsnappingen weert de flauwe ensceneringen en is gefilmd op zonnige, hedendaagse locaties. Dat, en de montere, bijna jolige interviews met De Jongh en de haren geven de aflevering een heldere kleur en een lichte toets, in een passend eerbetoon aan die te snel vergeten dappere meisjes, trotse vrouwen en onverstoorbare dames.
Op televisie is het persoonlijke verhaal een modieuze insteek om over het verleden te vertellen. Daar is dit verhaal ook sterk genoeg voor. Al plaatst de avontuurlijke suggestie wel de keerzijde van die geschiedenis in de schaduw. 800 arrestaties, deportaties naar concentratiekampen, 216 doden, dat is toch wat anders dan een eliminatie in De mol.
Ook de eerste aflevering van Hier en toen, over Belgische blauwhelmen in Somalië in de vroege jaren 1980, steunde vooral op individuele getuigenissen. Over de historische context viel weinig te leren, zeker met die appendix erbij over de blauwhelmen in Rwanda net voor de genocide. Dat was wel tien jaar later en kende een heel andere, veel tragischere afloop. Die aflevering belichtte niet zozeer een historisch feit, maar bracht wel een sterk beeld van de posttraumatische stressstoornis waaraan die jonge, slecht voorbereide para’s leden.
Het verschil in aanpak zet zich door in de rest van de serie. Na een klassiek opgebouwde, vandaag nog relevante aflevering over aids, kiest ze Russische spionage in België als laatste thema. Die (dubbele) aflevering heeft één bizar levensverhaal als centrale lijn, maar is uitvoerig historisch omkaderd met veel beelden van toen. Al doet die breedte de focus van de vertelling versplinteren en in incoherentie verzanden.
De serie geeft blijk van een grote diversiteit, in methode, aanpak, toon, narratieve keuzen of thematiek. Maar door de korte duur getuigt de diversiteit in Hier en toen evenwel minder van wendbaarheid dan van dispariteit en inconsistentie. Zo krijgt de serie de aanblik van een collectie restjes van documentaires, zonder herkenbare formule of eigen karakter.
Als geheel krijgt de serie de aanblik van een collectie restjes van documentaires, zonder herkenbare formule of eigen karakter