Naar een keurmerk voor schoolboeken
Vorige week moesten de vakgroepen hun boekenlijst voor volgend schooljaar vastleggen. In het huidige, wisselvallige onderwijsklimaat is dat geen automatische afvinkoefening. Er zijn nieuwe richtingen en nieuwe vakken, nieuwe collega’s en nieuwe ontwikkelingen zoals de digitalisering.
Online tools maken het ontwerp van een eigen cursus veel eenvoudiger. Bovendien geven leerlingen al veel geld uit aan laptops, dus je wilt hen niet nog meer op kosten jagen met een leerwerkboek dat maar een jaar meegaat vanwege het winstmodel van de uitgeverijen.
Maar een eigen cursus maken, is erg arbeidsintensief. Graag wil je die zo lang mogelijk gebruiken, maar door het lerarentekort is dat helaas niet altijd gegarandeerd. Soms zijn er, door de onderwijshervorming, nieuwe vakken waarvoor er (nog) geen leraar is. Of soms moeten leraren halverwege het schooljaar opeens een ander vak geven als er geen vervanger is voor iemand die langdurig uitvalt of als een nieuwe collega de kaarten dooreenschudt.
In het ideale geval zouden de leden van een vakgroep hun cursussen delen, zodat er voor elke klasgroep een cursus klaarligt. Maar ook hier heeft de aanhoudende druk op leraren een negatief effect, want die leidt soms tot een begrijpelijke, maar niettemin spijtige ‘ieder voor zich’-mentaliteit.
Het gaat om een onderschat effect van de voortdurende crisissfeer in het onderwijs. Die knaagt aan de voedingsbodem voor samenwerking tussen onderwijsprofessionals, op een moment dat het onderwijs een steeds grotere maatschappelijke rol krijgt.
Het zou goed zijn als de vakgroepen werktijd zouden krijgen om samen cursussen te ontwikkelen. Niet alle leraren hebben immers de tijd, kennis en energie om eigen lesmateriaal te maken. Dat is zeker zo bij beginnende leraren en zij-instromers, die al blij zijn dat ze hun onderwijsopdracht naar behoren kunnen vervullen. Maar met alle lege uren die ingevuld moeten worden en de toenemende complexiteit van de schoolorganisatie, is dat helaas een utopie, hoe jammer ook. Met meer eigen materiaal zouden we ons meer kunnen richten op ons specifieke leerlingenpubliek, met bijvoorbeeld meer nadruk op taalondersteuning.
Naast het lerarentekort eist ook het hoge ritme van beleidsveranderingen zijn tol. Schoolteams voelen zich continu opgejaagd, terwijl onderwijsprocessen tijd nodig hebben om te kunnen rijpen.
Zo werd de onderwijshervorming in het secundair onvoldoende grondig en duurzaam voorbereid, waardoor leraren op een drafje hun volgende schooljaar moesten voorbereiden. En dan zijn er nog de vele andere onderwijsdoelen die jaar na jaar worden bijgeschaafd, terwijl de school er al mee aan de slag is. Je kan beter twee of drie jaar ongehoorzaam zijn en nieuwe regelgeving dan
Het zou goed zijn als vakgroepen en leraars werktijd zouden krijgen om samen cursussen te ontwikkelen
pas doorvoeren, om vervolgens bang af te wachten wat de nieuwe minister van Onderwijs beslist.
Vaak kiezen leraren en vakgroepen voor de methode van een educatieve uitgeverij, maar helaas is ook die keuze geen garantie voor kwaliteit. De uitgave van schoolboeken is een commerciële markt zonder kwaliteitsnormen.
De oprichting van de Kwaliteitsalliantie, in mei 2021, was een poging om hierin meer lijn te brengen, maar strandde op de verschillende invalshoeken van de gebruikers versus de aanbieders van lesmateriaal.
Een rapport in oktober 2022 kwam niet verder dan een zelfbeoordeling op basis van een lijst van indicatoren en een engagement van de uitgeverijen om zich hiervoor in te zetten. Maar anderhalf jaar later is daar op de websites van de uitgeverijen nog geen spoor van terug te vinden.
Het is bijzonder jammer en zelfs onbegrijpelijk dat het lesmateriaal in het debat over de onderwijskwaliteit onbesproken blijft, terwijl iedereen het erover eens is dat het een verregaande impact heeft. Ook de onderwijsinspecteurs merken tijdens hun doorlichtingen grote tekortkomingen, maar moeten zich noodgedwongen terughoudend opstellen, omdat ze geen afdwingbare kwaliteitscriteria hebben.
Tot in de jaren tachtig controleerde de inspectie de leerboeken wel. Met de beperkte uitgave van handboeken ging dat, maar nu is zo’n gecentraliseerde controle wellicht niet meer haalbaar.
Er kan wel worden gewerkt aan een keurmerk, dat scholen en vakgroepen een richtlijn biedt bij hun keuzes. Daar hebben ze meer aan dan de tandeloze oproep van de Kwaliteitsalliantie om zeer goed na te denken over de boeken die we bestellen voor volgend schooljaar.