Overbevolkte gevangenis? Ach, het zijn maar mannen
Donald Trump kletste uit zijn nek toen hij Brussel een “hellhole” noemde, maar voor onze gevangenissen klopt die beschrijving wel. De omstandigheden zijn er mensonterend. Gedetineerden moeten met drie in een schoendoos leven en krijgen niet de fysieke en geestelijke gezondheidszorg die ze nodig hebben. Mede door overbevolking slagen gevangenissen er niet in om gedetineerden te beschermen tegen het geweld van medegevangenen. Knokpartijen zijn dagelijkse kost, seksueel misbruik komt vaak voor en zelfs een afgrijselijke foltering blijft dagenlang onder de radar.
In België leven tienduizend mensen in die vreselijke omstandigheden. Hun lot blijft al jaren hetzelfde, ook al wordt België keer op keer veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Waar komt die onverschilligheid vandaan? Vaak wordt een boontje-komt-omzijn- loontje-verklaring gegeven. De bevolking vindt het niet zo’n probleem dat criminelen in een vergeetput belanden, dus haasten politici zich niet om er iets aan te doen. Dat zal vast wel, maar er draagt nog een factor bij aan onze onverschilligheid: gender. De onmenselijke toestanden in onze gevangenissen treffen bijna uitsluitend mannen, die 95 procent van het totale aantal gedetineerden uitmaken.
Er is steeds meer aandacht voor het geweld dat vooral vrouwen treft, en gelukkig maar. Veel minder gevoelig zijn we voor het geweld dat in de eerste plaats mannen treft. Dat wordt nog al te vaak gezien als iets dat er nu eenmaal bijhoort, niet als gendergerelateerd geweld. Kijk naar oorlog, waar telkens opnieuw wordt opgeroepen om vrouwen en kinderen te ontzien. Van Srebrenica over Oekraïne tot Gaza: mannen zijn blijkbaar geen bescherming waard. Dat kwam ook terug in de instructie van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) om alleenstaande mannelijke asielzoekers uit te sluiten van opvang. En je ziet het dus ook in onze gevangenissen, waar mannen aan hun lot worden overgelaten. Zouden we de schouders ophalen als tienduizend vrouwen in zulke hellholes moesten leven?
Mannen moeten sterk, onkwetsbaar en zelfredzaam zijn. U herkent de kwalijke genderstereotypen die er mee voor zorgen dat we mannen minder beschermen. Ze zijn nog schadelijker omdat mannen die slachtoffer zijn van geweld eerder tot maatschappelijk kwetsbare groepen behoren. Dat geldt ook in de gevangenis. Gedetineerden zijn vaker arm, kampen vaker met fysieke of mentale gezondheidsproblemen, en behoren vaker tot een geracialiseerde minderheid. Overbevolkte gevangenissen zijn dus plekken waar vooral gemarginaliseerde mannen in abominabele omstandigheden moeten leven. Dat veel van die mannen ernstige feiten gepleegd hebben, praat dat niet goed.
De strijd tegen gendergerelateerd geweld gaat niet alleen over vrouwen. Mannen verdienen meer maatschappelijke en politieke aandacht voor geweld waar voornamelijk mannen slachtoffer van zijn, en hoe gender daar een rol in speelt. Waar wachten we op?