Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Een utopisch sociaal experiment
Merksplas en Wortel: Koloniën bestaan in 2018 200 jaar
Nadat Napoleon was verslagen bij Waterloo, waren België en Nederland vijftien jaar verenigd. In die korte periode ontstonden de zeven Koloniën van Weldadigheid.
Wie er ooit al wandelde of fietste, weet dat de structuur en het landschap van de koloniën van Merksplas en Wortel uniek zijn. In het noorden van Nederland zijn vijf sterk gelijkende domeinen te vinden: Frederiksoord, Willemsoord, Wilhelminaoord, Ommerschans en Veenhuizen. De zeven landschappen zijn tussen 1818 en 1825 gevormd als een utopisch sociaal experiment van armoedebestrijding. Vooral in de steden was er in het jonge, samengevoegde land veel armoede. Onder leiding van de Nederlander Johannes van den Bosch werden in korte tijd landbouwkoloniën opgericht op woeste gronden, waar arme stedelingen werden gehuisvest. Er waren vrije koloniën, gekenmerkt door kleinere boerderijen, en onvrije koloniën, waar mensen in grotere gemeenschappen samenwoonden. In beide systemen moesten ze in hun eigen levensonderhoud voorzien. Het project was niet erg succesvol, maar de koloniën bleven wel bestaan. In Wortel en Merksplas werden na verloop van tijd gevangenen en vooral landlopers gehuisvest. Tot in 1993 onder Europese druk de wet op de landloperij werd afgeschaft. Sinds het begin van deze eeuw proberen de gemeentebesturen van Merksplas en Hoogstraten, daarbij gesteund door de provincie en de vzw Kempens Landschap, te versnippering van deze unieke domeinen te voorkomen. Merksplas kocht enkele belangrijke gebouwen aan. Kempens Landschap restaureert op dit ogenblik, met Vlaamse en Europese steun, de grote boerderij van Merksplas Kolonie. Daar komt het bezoekerscentrum van waaruit het hele gebied kan worden verkend. In 2018 bestaan de Koloniën van Weldadigheid 200 jaar. Ze zijn een belangrijke materiële getuige van een grootschalige, op de Verlichting geïnspireerde inspanning van de gegoede burgerij om het stedelijke armoedeprobleem in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden op te lossen. Zelfs naar huidige normen was dat een ingrijpend en grootschalig project. De totale oppervlakte van de zeven Koloniën van Weldadigheid bedraagt liefst tachtig vierkante kilometer. Maar het draait niet alleen om geschiedenis. De gemeente Merksplas legde in haar Kolonie een warmtenet aan, dat ze wil aansluiten op een biogasinstallatie die wordt gebouwd in de com- posteringsinstallatie van de Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij voor de Kempen. Die is gelegen op een boogscheut van de Kolonie en moet de energie leveren voor het warmtenet, waarmee het asielcentrum en de gevangenis kunnen worden verwarmd.