Rutte vloert Wilders

PVV kan geen doorbraak forceren, ook Partij van de Arbeid krijgt forse klappen

Premier Mark Rutte is, ondanks verlies van zijn partij, de riante overwinnaar van de Nederlandse verkiezingen geworden. Zijn liberale VVD is afgetekend de grootste in de nieuwe Tweede Kamer. En vooral: ze laat de PVV van Geert Wilders ruim achter zich.

In de exitpoll van NOS en RTL haalt de VVD 31 zetels, een verlies van 10. Desondanks een triomf voor zittend premier Rutte – misschien dankzij de (onbedoelde) steun van de Turken, die Rutte afgelopen weekend de kans boden om zijn leiderschap te tonen.

Drie partijen volgen op afstand. Van de doorbraak voor Geert Wilders en zijn PVV komt niets in huis. In de Ipsos-poll haalt de PVV 19 zetels, een winst van vier – maar veel minder dan de 35 tot veertig zetels die deze zomer nog voorspeld werden. En vooral: Wilders verliest het duel met Rutte, dat hem zoveel belangstelling uit de hele wereld opleverde. De populistische revolutie krijgt na Brexit en Trump geen Nederlands vervolg.

Ook het christendemocratische CDA onder Sybrand Buma en de linksliberalen van D66 met hun aanvoerder Alexander Pechtold halen volgens de peiling 19 zetels, voor allebei een flinke winst, maar net iets beneden de in de laatste dagen geschapen verwachtingen.

Winnaars en verliezers

Op links is regeringspartner Partij van de Arbeid is de tragische verliezer van deze verkiezingen. Van het ooit zo trotse sociaaldemocratische vlaggenschip blijft nog een schaduw over: 9 zetels, 29 minder. Grote overwinnaar is de jonge aanvoerder van GroenLinks, Jesse Klaver (alias de Jessias) die zijn partij van vier zetels in 2012 naar 16 nu voert. En misschien toch ook iets meer had gehoopt.

Andere winnaars zijn de Partij voor de Dieren, die volgens de exitpoll van twee naar vijf zetels gaat, het door Turkse PvdA-dissidenten opgerichte DENK, dat drie zetels haalt, wellicht met wat steun van de Turkse crisis, het conservatief-nationalistische en anti-Europese Forum voor Democratie van Thierry Baudet dat 2 zetels haalt, die anders misschien naar Wilders waren gegaan. En ook de seniorenpartij 50+ van Henk Krol wint: van 2 naar 4 in de exitpoll.

En daarmee is het in de nieuwe Tweede Kamer diversiteit troef, een vriendelijker woord voor het negatief geladen ‘versplintering’. De regeringspartijen verliezen samen zo’n veertig zetels. Hun tijd is voorbij. Vandaag begint het zoeken naar een nieuwe regering. Dat Rutte zo onweerlegbaar gewonnen heeft en dus onbetwist aan zet is in de formatie, maakt niets makkelijker. Koning Willem Alexander mag blij zijn dat het Nederlandse staatshoofd sinds zijn aantreden niet meer bij de formatie betrokken is. Want het zal nog een gedoe worden om uit dit partijenlandschap een meerderheid (minstens 76 zetels) te vormen. Daar zijn minstens vier partijen voor nodig. De combinatie VVD, CDA, D66 en GroenLinks is voor de verkiezingen al geopperd, maar dan moet de kloof tussen Rutte en Klaver gedicht worden. Cijfermatig is ook een coalitie zonder de VVD mogelijk, met CDA en D66, maar ook de ChristenUnie en de PvdA (die zo goed als zeker voor een oppositiekuur kiest). De ‘Belgische toestanden’ (een jaartje formeren?) lijken na gisteren steeds dichterbij te komen.