Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Kunstenaar verdween in 1944 spoorloos
Vermissing na bombardement van Merksem deed artiest en kunstwerken in vergetelheid belanden
Een vroege dood in dramatische omstandigheden is meestal goed voor de verkoop van een artiest, maar bij Henri Van Straten was het juist omgekeerd. Hij raakte vermist en werd pas tien jaar later doodverklaard. Zijn werk raakte onterecht in de vergetelheid.
Het statig wit landhuis Vangeertenhof vlak naast de spoorweg in Kalmthout ligt in de tuin van het Arboretum. Wie de fascinerende tentoonstelling rond Henri Van Straten wil bezoeken, kan dit combineren met een bezoek aan de planten- en bomentuin. De expo was het voorbije weekend ook al open en lokte een breed publiek, van de gespecialiseerde kunstliefhebbers tot mensen uit de omgeving die een litho, lino of tekening van Van Straten in hun bezit hebben en uitleen- den voor de tentoonstelling.
Waarschijnlijk hebben Van Stratens vrouw Eugénie Liekens en zijn zoon Maurice - die 22 was toen zijn vader verdween - die eerste jaren na zijn verdwijning bittere armoede gekend en hebben ze daarom kunstwerken verkocht aan personen in de omgeving van Kalmthout. Ruim de helft van wat nu in Kalmthout geexposeerd wordt, komt uit de privéverzameling van Jan Baes (79), de enige erfgenaam van zoon Maurice Van Straten, en dus ook van Henri Van Straten.
“Henri Van Straten had maar één kind: Maurice. Hij overleed in 1989 kinderloos. De onopgehelderde verdwijning van zijn vader heeft een grote impact gehad op het leven van Maurice en zijn moeder. In zekere zin heeft hij het leven van zijn vader voortgezet waar het abrupt afgebroken is geweest. Op het einde van zijn leven was Henri van de anarchistische maatschappijcriticus langzaam geëvolueerd naar een pacifistische vrijbuiter die van het buitenleven was gaan houden. Zo was hij in Kalmthout beginnen imkeren, iets wat Maurice later heeft voortgezet. Henri had ook aansluiting gezocht met de dorpsbewoners van Kalmthout en was zelfs eventjes ondervoorzitter van de Sint-Ambrosiusgilde - de imkersbond. Ook Maurice heeft zich nog verder in het dorpsleven trachten te integreren, hoewel hij ook altijd wel een buitenbeentje is gebleven en net als zijn ouders een leven als bohemien is blijven leiden. Hij is ook altijd in het huisje annex atelier ‘de Geuzenback’ in de Geusenbacklaan blijven wonen in Heide-Kalmthout. Hoewel hij de eerste jaren van zijn leven door zijn grootouders werd opgevoed, was de band met zijn ouders zeer hecht. De verdwijning van zijn vader heeft hem zeker getekend. Zijn moeder Eugénie is nog enkele keren opgeroepen geweest om stukken of stoffelijke resten die gevonden waren te identificeren, maar het was altijd negatief. Zo verwonderlijk is dat niet. Rond die bevrijdingsdagen is er enorm hard gevochten geweest. Liep hij op een bom of granaat?”
Jan Baes verhuisde in 1962 van Antwerpen naar Kapellenbos in Kapellen vlak bij de Heide, waar hij als kunstliefhebber Maurice Van Straten leerde kennen. “We hebben met nog enkele andere kunstliefhebbers een kunstkring gesticht en enkele tentoonstellingen gedaan. Die kunstkring hield op te bestaan, maar de vriendschap met Maurice Van Straten is blijven voortleven. Voor zijn overlijden heeft hij mij gevraagd om het werk van zijn vader verder te blijven promoten”, zegt Jan Baes.
Jan Baes erfde niet alleen tal van kunstwerken, maar ook de Geuzenback. “Die bungalow was toen al in vrij slechte staat. Omdat ik als niet bloedverwant 65% erfenisrechten aan de staat moest afdragen, heb ik het huisje verkocht om die successierechten te kunnen betalen, hetgeen nog niet volstond. Het huisje is inmiddels afgebroken. Ik vond het belangrijker om het oeuvre in stand te houden en uit te dragen, zoals Maurice me had opgedragen.”
Jan Baes probeerde sindsdien zijn catalogus en verzameling verder uit te breiden. “Om zo in staat te zijn om de kunstenaar Henri Van Straten in al zijn facetten te kunnen tonen op een tentoonstelling, zoals nu eigenlijk voor de eerste keer gebeurt. In BritsGuyana kon ik nog een schilderij kopen van Van Straten, want in de jaren twintig heeft hij veel geschilderd. Dat zijn schilderijen zo verspreid over de wereld zijn geraakt, heeft een dramatische oorsprong. Van Straten had samen met een Antwerpse diamantair een galerie opgezet op de Meir. Al
zijn schilderijen waren er aanwezig. Met de beurscrash van Wall Street in 1929 ging die diamantair echter failliet. De deurwaarder kwam alle schilderijen van Van Straten opschrijven. Ze werden openbaar verkocht. De kunstenaar was zo aangedaan dat hij nadien nooit meer een schilderspenseel heeft vastgenomen en zich volledig op zijn lino’s, litho’s en tekeningen is gaan concentreren.”
Vader was meubelmaker in Essen
Van Straten werd in 1892 geboren. Zijn vader, een meubelmaker, kwam uit Essen, zijn moeder uit Kalmthout. Ze verhuisden naar Antwerpen. Het gezin was bemiddeld, want vader Van Straten had een eigen bloeiend houtbedrijf. Na zijn humaniora in het Sint-Jan Berchmanscollege, moest Henri eigenlijk naar de universiteit, maar hij verkoos een opleiding houtsnijkunst aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte hij als soldaat het bombardement in Luik mee. Met een shell- shock werd hij naar het militair hospitaal in Gent gevoerd. Zoals veel soldaten, vluchtte hij nadien naar Nederland, waar hij zich vervolmaakte aan de Rijksacademie in Amsterdam. Toen hij na de Eerste Wereldoorlog terugkeerde, werd hij vrij snel ontdekt en in Antwerpse avant-gardekringen opgenomen waarin ook Paul van Ostaijen circuleerde.
Samen met Frans Masereel, JanFrans Cantré, Jozef Cantré en Joris Minne behoorde hij tot de Grote Vijf die de houtsnijkunst in Europa een nieuwe impuls gaven.
Dat hij groot aanzien genoot, bewijst ook zijn laatste lino, die hij op vraag van Manteau in 1944 voor de titelbladen van de derde druk van Villa des Roses en de vierde druk van Kaas van Willem Elsschot maakte. Hij stuurde het linoblok op naar de uitgeverij, maar heeft nooit het gedrukte resultaat gezien, omdat hij kort daarna van de aardbol verdween.
www.henrivanstraten.be Expo Henri Van Straten, za 25/3 en zo 26/3, 1017u, Vangeertenhof, Heuvel 2, Kalmthout, gratis Wandeling In het spoor van Henri Van Straten, zo 26/3, 1416.30u, vertrek station Heide, 5 euro, reserveren 03.666.61.01, toerisme@kalmthout.be