Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Vluchtelingen centraal bij Toneelhuis
MOKHALLAD RASEM VERBLIJFT ZES WEKEN IN OPVANGCENTRUM
Na zijn vlucht uit Irak woonde Mokhallad Rasem in 2005 even in een asielcentrum. Als Toneelhuismaker leefde hij nu zes weken in het Rode Kruisopvangcentrum in Menen. Uit gesprekken met vluchtelingen en creatieve sessies boetseerde hij
Zielzoekers, een voorstelling die speelt in
kerken.
In het West-Vlaamse Menen, een stadje op de grens met Frankrijk, leven 75 asielzoekers achter de muren van een voormalig klooster. Zoals in de andere asielcentra in ons land wachten ze in spanning op hun ‘papieren’. “Wie intussen zijn verbeelding aan het werk zet, kan al vorm geven aan een nieuwe toekomst”, zegt Mokhallad Rasem, die er begin 2017 zes weken zijn intrek nam.
Voor Zielzoekers voerde u gesprekken met de bewoners. Wat wilde u weten?
Mokhallad Rasem: Naar het verleden heb ik in elk geval niet gepolst. Omdat het pijnlijk is, en men zich daar – afhankelijk van het land van herkomst – wel een beeld van kan vormen. Via de gesprekken wilde ik een positieve energie oproepen. Hoe kunnen we een nieuw leven opbouwen? Waar is op dit moment jouw ziel? Sommige vluchtelingen vinden een reddingsboei in de taal, anderen zoeken veiligheid, nog anderen zijn even het noorden kwijt. Hoe kunnen wij asielzoekers positief tegemoet treden, dat is de vraag?
U verbleef ooit zelf in een asielcentrum. Hoe was het om opnieuw in die situatie te verkeren?
Heel confronterend, zonder met iemand te praten las ik de verhalen op de gezichten. Een vluchteling heeft alles verloren, heeft niks op zijn plek van aankomst. Hoe kan een mens die niks meer heeft weer iemand worden? Men vraagt zich af of men in actie zal komen of bij de pakken zal blijven zitten. Velen blijven wachten op papieren, alvorens hun leven voort te zetten. Ik heb mezelf destijds op de been gehouden door mijn verbeelding te wekken. Ook in het asielcentrum maakte ik theater.
Heb je goede raad voor vluchtelingen?
Het lijkt me een goed idee om in de tijd dat je ‘vastzit’, alvast je verbeelding aan het werk te zetten. In plaats van die kleine kamer die je deelt met andere mensen te vervloeken, kun je beelden oproepen van je gezellige huiskamer thuis. Tijdens mijn verblijf in Menen had ik altijd papier bij me, waarop de gasten zich al tekenend of schrijvend konden uiten. Je kunt niet veel doen voor vluchtelingen, maar je kunt wel naar hen luisteren.
Hoe kreeg de voorstelling vorm?
In Zielzoekers sta ik alleen op het podium, omringd door de ‘papieren’ en videobeelden van de vluchtelingen die ik in Menen ontmoette. Nee, ik spreek niet van asielzoekers, maar van ‘zielzoekers’. Onze ziel is als een wit blad papier dat altijd weer beschreven kan worden, maar helaas ook vlug kan scheuren. Vluchtelingen moeten uit noodzaak weer op zoek gaan naar hun ziel, maar ook wij zijn zielzoekers.
Waarom speelt de voorstelling in kerken?
Kerken staan bekend als heilige plaatsen, maar toen de eerste vluchtelingen hier aanspoelden, werden ze vaak net daar opgevangen. En dan te weten dat vluchtelingen, die vaak moslim zijn, onderdak vonden in een katholiek huis. Voor mij heeft zo’n gebouw in dit geval niks te maken met religie, maar alles met menselijkheid. Ik wilde de voorstelling spelen op zo’n veilige plek. Van de conflicten tussen religies is uiteindelijk enkel de mens het slachtoffer. Voor mij is niks heilig, behalve de mens.
ILSE DEWEVER
“Je kunt niet veel doen voor vluchtelingen, maar je kunt wel naar hen luisteren.” MOKHALLAD RASEM ACTEUR/REGISSEUR
“Wij geloven dat kunst de taak heeft om de maatschappij te blijven confronteren met de actualiteit.” GUY CASSIERS REGISSEUR
In Grensgeval focust Guy Cassiers op de houding van Europa tegenover het vluchtelingenvraagstuk. De opinie van Nobelprijswinnares Elfriede Jelinek is daarbij een leidraad. Het stuk met vier acteurs en zestien studenten dans van het Antwerpse Conservatorium is deze zomer ook te gast op het Festival van Avignon. 2013 schreef Elfriede Jelinek Die
Schutzbefohlenen als reactie op het steeds schrijner wordende vluchtelingenprobleem in Europa. Tot vandaag blijft de Oostenrijkse schrijfster dat stuk op haar website aanvullen en becommentariëren. “Met de zomer in het verschiet zullen er weer dagelijks bootvluchtelingen aan wal komen, maar Europese politici hebben nog steeds geen helder beeld van hoe ermee om te gaan”, stelt regisseur Guy Cassiers. “Die gebrekkige aanpak baart me zorgen. Daarnaast dragen ook wij als individu verantwoordelijkheid, maar hoe pak je zoiets aan? We willen zij die geen stem hebben het woord geven, maar merken tegelijk dat we de sociale, politieke en culturele achtergrond van de vluchteling niet kennen. De complexiteit van het onderwerp legt de zwakheden van ons westers denken bloot.”
Guy Cassiers maakt Grenzeloos met vier acteurs (Katelijne Damen, Abke Haring, Han Kerckhoffs en Lukas Smolders) en zestien studenten dans. “Jelinek houdt de toe- schouwer een spiegel voor. Die brengt ons cynisme, latent racisme en vrijblijvendheid aan de oppervlakte. We maken ons druk om mensonterende beelden op het journaal, maar zijn de gruwel even later alweer vergeten.”
Anders dan Mokhallad Rasem, die voor Toneelhuis Zielzoekers maakt, laat Guy Cassiers dus geen vluchtelingen aan het woord. Hij toetst de verantwoordelijkheid van de westerse maatschappij. “Onze cast, acteurs en dansers, spelen in Grensgeval geen bootvluchtelingen. Ze denken wel na over hoe het zou zijn om zo’n reis in een bootje te maken. Via een artistieke vertaling hopen ze de toeschouwer mee te sleuren in dat traject. Wij geloven dat kunst de taak heeft om de maatschappij te blijven confronteren met de actualiteit. Het medium theater kan ook zintuiglijk de gevoelens van de toeschouwer prikkelen.”
Met Jelineks aanklacht snijdt Guy Cassiers een tweeluik aan over de migratieproblematiek. In het seizoen 2017-2018 kiest hij voor een intimistischer stuk met Het
Kleine Meisje van Meneer Linh. “Waar Jelinek focust op de Westerse maatschappij, ontleedt Philippe Claudel het wedervaren van één bootvluchteling.”
NAGESPREKKEN
Rond de voorstellingen Zielzoekers en Grensgeval heeft Toneelhuis een nevenpro- gramma gebouwd, Grenzeloos. Tijdens de speelreeks van Grensgeval loopt in samenwerking met Vluchtelingenwerk Vlaanderen een inzamelactie. Bij de voorstelling worden ook inleidingen en nagesprekken georganiseerd met opiniemakers Herman Van Goethem (rector UA), Fikry El Azzouzi (schrijver), Christophe Busch (directeur Kazerne Dossin), Judith Van Istendael (striptekenares en illustratrice) en Bleri Llhesi (auteur, filosoof, activist, documentairemaker). Met de afdeling journalistiek van de AP Hogeschool Antwerpen bouwt Toneelhuis intussen aan het digitaal platform CTZNS.eu. “Daarop worden positieve burgerinitiatieven voorgesteld die zelden het nieuws halen.”
Grensgeval is deze zomer te gast op het prestigieuze festival van Avignon, maar toert in de herfst ook door Frankrijk en Spanje. “Daarvoor werken we samen met lokale partners. De dansers zullen bijvoorbeeld gerekruteerd worden van Franse scholen. Met activiteiten voor en na de voorstelling willen we ook elders een breder draagvlak creëren.”
Van Het Kleine Meisje van Meneer Linh worden verschillende taalversies ontwikkeld voor lokale acteurs.